Voedselbossen: goed voor bio-landbouw, natuur en milieu

In het onlangs gepresenteerde 'Actieplan Bos en Hout' zet de Nederlandse bosbouwsector samen met organisaties als Natuur en Milieu en Staatsbosbeheer in op de realisatie van 100.000 hectare nieuw bos in Nederland. Het levert hiermee een belangrijke bijdrage aan het halen van de in Parijs afgesproken klimaatdoelen. Bijvoorbeeld door minder rendabele landbouwgrond te beplanten met bomen die in eerste instantie dienen voor houtproductie.



Dat de bosbouwsector niet zoveel op heeft met een in deze contreien relatief nieuwe ontwikkeling, voedselbossen, is op zich niet zo heel vreemd. Voor organisaties als Natuur en Milieu en Staatsbosbeheer ligt dat toch iets anders. Voedselbossen vormen een onderdeel van permacultuur. Die richt zich op 'het ontwerpen van de menselijke leefomgeving op een manier die ecologisch duurzaam en economisch stabiel is'. Complexe ecosystemen in de natuur dienen daarbij als voorbeeld. Dat staat in sterk contrast met de monoculturen die in land- en bosbouw
nog vaak de toon zetten.

Een voedselbos bestaat voornamelijk uit een ecologisch aantrekkelijke bosrandstructuur en kent zeven lagen. Van hoog naar laag: grote bomen als walnoten en kastanjes gevolgd door wat kleinere fruitbomen als appel, peer en kers. Dan volgen struiken met bijvoorbeeld bosbessen of hazelnoten en op de bodem groenten, kruiden en bloemen. Op en onder de grond bijvoorbeeld nog knolgewassen en kruipers als de aardbei en pompoen. En tussen alles door slingeren zich klimmers als de druif, terwijl op oud hout paddenstoelen en zwammen groeien.

Kortom biodiversiteit in optima forma, bestaande uit rijke mengsels van voornamelijk permanente gewassen, eventueel in combinatie met kippen, eenden en varkens. Dat levert veerkrachtige agro-ecosystemen op die met het oog op de voortgaande klimaatverandering ook goed bestand zijn tegen (periodes van) extreme neerslag en droogte, wind, koude en hitte. Doordat bossen veel koolstof vastleggen in de bodem en meerjarige gewassen, vertegenwoordigen ook voedselbossen ten slotte een groot CO2 reductiepotentieel.

Een goed ontworpen voedselbos levert zo'n 9 maanden per jaar allerlei eetbare producten op, uiteenlopend van groenten en vruchten tot noten, paddenstoelen en honing. Naast een rijke 'oogst' aan hoogwaardige natuur, een aantrekkelijk landschap en andere nuttige producten als (medicinale) kruiden en hoogwaardig zaai- en plantgoed. Het oudste voedselbos in ons land ligt in Swalmen (ten noorden van het Midden-Limburgse Roermond) en is al in 1995 aangeplant. De belangstelling voor deze vorm van permacultuur groeit sterk in de hele wereld. Ook in ons land, met concrete plannen voor de realisatie van (ook al wat grootschaligere) voedselbossen in alle provincies.

De vraag is of organisaties als Natuur en Milieu en Staatsbosbeheer al hebben gekeken naar wat voor effect de realisatie van 100.000 hectare nieuwe voedselbossen in plaats van bijvoorbeeld houtplantages zou kunnen hebben op niet alleen onze klimaatdoelen, maar op het milieu in het algemeen. Is daar al gezocht naar een antwoord op de vraag wat de lokale productie van voedsel in plaats van (of naast mits in de vorm van permacultuur) hout in bossen zou kunnen betekenen voor zo'n uiteenlopende zaken als biodiversiteit en voedselvoorziening c.q. -zekerheid, onderwerpen die op onze hele aarde nogal onder druk staan.

Op de vraag waarom de landbouwsector niet heeft meegepraat over dit actieplan, was het antwoord van Henk Wanningen van Staatsbosbeheer in de NRC als volgt: "Dat moet u aan de landbouwsector vragen. We hebben ze wel uitgenodigd, maar ik weet niet waarom ze niet aan tafel zijn gekomen". De tweet van CDA-kamerlid Jaco Geurts ('Groen hart vol bomen? Tekentafel natuur die enorme aanslag op onze voedselproductie pleegt. Over boeren & hun grond praten ipv met') is daarom net zo begrijpelijk als zwaar aangezet.

Voedselbossen kunnen een verbinding vormen tussen natuurontwikkeling én voedselproductie. Geen serieuze aandacht besteden aan zo'n verbinding is een absolute misser bij het opstellen van het 'Actieplan Bos en Hout' geweest. Een misser die schreeuwt om het opstellen van een alternatief: het 'Actieplan Bos en Voedsel', met een minstens zo ambitieus klimaatdoel en een degelijke financiële onderbouwing als bonussen. Met bij dit actieplan graag ook de nodige aandacht voor bijvoorbeeld kennis en kunde aanwezig bij mensen en instellingen actief op uiteenlopende vakgebieden; voor een duale top-down en bottom-up benadering; voor een kleinschalige aanpak waar mogelijk en een grootschalige waar nodig, voor maatwerk dus; voor pilotprojecten her en der in het land. Maar ook met aandacht voor sociale cohesie; recreatie en educatie; gezondheid en zorg. Kortom: met oog voor een open dialoog en alle mogelijke vormen van synergie.

Tekst: René van Druenen, Coöperatieve Vereniging Voedselbossen Limburg in overeenstemming met Esther Schippers, deskundige burgerparticipatie.