Het herfstnummer van Dynamisch Perspectief, het ledenblad van de Biodynamische Vereniging, is deze week verschenen en heeft als thema: ‘Geef het leven door’ met Bert van Ruitenbeek, directeur van Stichting Demeter, als themaredacteur. Een van de artikelen gaat over het groeiend enthousiasme voor zaadvaste rassen.
De steeds verder gaande monopolisering van zaadgoed, de patenten op natuurlijke planteigenschappen en de voorgenomen deregulering van gentech-technieken baren grote zorgen. Daartegenover staat dat er – weliswaar nog op kleine schaal – met veel enthousiasme gewerkt wordt aan het op de markt brengen van biologische, patentvrije, zaadvaste rassen. De aandacht voor deze meest natuurlijke wijze van het leven doorgeven groeit. Belangrijk voor een levende landbouwcultuur, voor behoud van agro-biodiversiteit en een onafhankelijker positie ten opzichte van de multinationals in zaden en chemie.
Zowel in Nederland als in Vlaanderen hebben telers de handen ineengeslagen om zelf zaden te vermeerderen (dus een gewas te telen met als doel zaad ervan te oogsten) en op de markt te brengen. Vanuit het Vlaams Netwerk Zelf Zaden Telen, dat sinds 2010 bestaat, is negen jaar later VzW Vitale Rassen opgericht, met Greet Lambrecht van de Akelei in het Vlaamse Schriek als drijvende kracht. In Nederland ging in 2017 Coöperatie De Zaderij van start op initiatief van onder andere Tineke Alberts van boerderij Zonneliefde en veredelaar Jan Velema. Beide organisaties vinden het belangrijk om zaadvermeerdering en selectie weer terug te brengen in boerenhanden en bij te dragen aan een groeiende genetische diversiteit, door oude rassen in stand te houden en ook nieuwe te ontwikkelen.
Daarbij gaat het om tuindersselecties en zaadvaste rassen van groenten, bloemen en kruiden, die via klassieke veredeling door kruisen en selecteren zijn ontstaan. Als je van zaadvaste rassen het zaad oogst en opnieuw uitzaait, krijg je planten met ongeveer dezelfde eigenschappen als hun ouders. Als je zaad van F1-hybride rassen (die via inteelt van twee verschillende ouderlijnen worden ontwikkeld) opnieuw uitzaait, hebben de nakomelingen heel verschillende eigenschappen, dus zijn deze rassen niet geschikt voor nateelt.
Ruim 50 boeren, consumenten en koks bezochten de ‘rassenvergelijking met smaakproef’ van Stichting Zaadgoed en de Ketenwerkgroep Zaadvaste Rassen, met onder andere aandacht voor paprika’s en bieten. Foto's: Helga van Ree.
De Zaderij en Vitale Rassen merken beide dat de aandacht groeit. Vitale Rassen is in vier jaar uitgegroeid tot een netwerk van een twaalftal Vlaamse biologische boerenvermeerderaars die hun goede tuinderselecties te koop aanbieden via de webshop en via ongeveer 40 fysieke verkooppunten, zoals boerderijwinkels en tuincentra, of rechtstreeks aan collega-boeren. Het assortiment bestaat uit ca 250 rassen en groeit jaarlijks, wat het enthousiasme van de boerenvermeerderaars weerspiegelt.
Na de eerste pioniersjaren is de afzet van de Zaderij via haar webshop dit jaar verdriedubbeld in vergelijking met vorig jaar. Het aantal verkooppunten in winkels steeg dit jaar van 12 naar 40. Het gaat om zakjes zaad voor moestuinders, 70 verschillende rassen, geteeld door 20 telers. De Zaderij wil doorgroeien en in de toekomst ook aan professionele tuinders leveren.
Naast deze jonge initiatieven is het Duitse Bingenheimer Saatgut, in 2001 opgericht door telers, een veel grotere en meer ervaren speler, die ongeveer 500 zaadvaste rassen levert, geteeld door 93 boeren en tuinders, waarvan negen uit Nederland en één uit Vlaanderen. 110 van deze 500 rassen zijn nieuw ontwikkelde rassen die uit biodynamische of biologische veredeling zijn voortgekomen, dankzij het werk van Kultuursaat, een vereniging die de ontwikkeling van nieuwe rassen ondersteunt. Eind 2022 had Bingenheimer Saatgut 115.000 klanten, een sterke groei in vergelijking met de 45.000 klanten eind 2018. Ook de omzet ligt in 2022 76% hoger dan in 2018, al stagneert die de afgelopen twee jaar.
Wat opvalt is dat Velt (de Vereniging voor Ecologisch Leven, koken en Tuinieren met bijna 30.000 leden in België en Nederland) het zo vanzelfsprekend vindt om zaadvaste rassen te gebruiken, dat ze dit er niet eens bij vermelden bij hun ‘samenaankoop’. Leden krijgen sinds 1998 de mogelijkheid biologische zaden van zaadvaste rassen met korting via Velt te bestellen. In 2018 bestelden 4100 mensen 82.000 zakjes, in 2022 5600 mensen 107.000 zakjes. Er was keuze uit ruim 600 rassen van verschillende leveranciers.
Een pionier in biologische groenten- en bloemenzaden in Nederland is De Bolster, in 1978 gestart door Harry en Chris Douwes. Zij bouwden met hun zakjes zaad een grote bekendheid op onder moestuinders. Sinds het bedrijf in 2007 werd overgenomen door de familie Vosselman, ontwikkelt De Bolster ook nieuwe biologische rassen, zowel zaadvaste als hybride, en richt het bedrijf zich, naast hobbytuinders, op professionele boeren en tuinders. Het bedrijf levert biologische zaden, deels biodynamisch, van 330 gewassen, waarvan circa 90% zaadvast is. In de afgelopen vijf jaar is hun omzet bijna verdubbeld. Om klaar te zijn voor de verwachte groei van biologisch en om samen met anderen te werken aan toekomstbestendige landbouw, is De Bolster in december 2022 omgevormd tot een coöperatie. Voor nieuwe investeringen haalden ze begin 2023 binnen twee weken voor 4,5 miljoen euro aan aandelen op.
Diverse telers die voor bovengenoemde bedrijven nieuwe rassen ontwikkelen, krijgen ondersteuning van Stichting Zaadgoed, 25 jaar geleden opgericht om biologische zaadteelt en veredeling te stimuleren. Ook Zaadgoed merkt de laatste tijd een groeiende interesse. De donateursdag eind augustus bij veredelaar Thomas Hoedjes was goed bezocht. Op de ‘rassenvergelijking met smaakproef’, die ze begin september organiseerden samen met de Ketenwerkgroep Biologische Zaadvaste Rassen, kwamen meer dan 50 mensen af; boeren, koks en consumenten. Ook de cursus ‘Zaadvaste rassen telen’ die eind september van start is gegaan, georganiseerd samen met Caring Farmers en de Zaderij, heeft het maximum aantal deelnemers bereikt. Deze cursus is onderdeel van het project ‘Levende Zadenbank’. Op zaterdag 11 november viert Stichting Zaadgoed haar jubileum met een evenement op Warmonderhof (zie www.zaadgoed.nl)
De Ketenwerkgroep Biologische Zaadvaste rassen is anderhalf jaar geleden ontstaan uit een samenwerking van Odin, Beersche Hoeve (sinds 2017 100% dochter van Odin) en Stichting Zaadgoed. Dit samenwerkingsverband heeft drie studiedagen georganiseerd om het gebruik van zaadvaste rassen in de hele keten te stimuleren. Drie werkgroepen (financiering, communicatie en veredelingspraktijk) maken daar werk van. Door de actuele ontwikkelingen rond de dramatische gevolgen van mogelijke versoepeling van de regels rond CRISPR-Cas (zie ook pag. 12 van de Demeter Monitor in deze DP), was de laatste studiedag deels op dit thema gericht. Als de regels voor genetische gemodificeerde planten los worden gelaten, kunnen ook biologisch veredelde gewassen via kruisbestuiving vervuild raken met gentech. Of eigenschappen uit oude rassen kunnen via de knippen-en-plakken-methode van CRISPR-Cas in een nieuw ras terecht komen waarop een patent wordt verleend. Het oude ras mag dan niet meer gebruikt worden zonder rechten te betalen aan de patenthouder. Alle reden om de ‘petitie voor gentechvrij voedsel’ te tekenen én te bouwen aan een keten van vrije, zaadvaste rassen.
Tekst: Ellen Winkel, hoofdredacteur van Dynamisch Perspectief
Dit artikel verscheen in Dynamisch Perspectief. Het herfstnummer is in zijn geheel online te lezen via www.bdvereniging.nl/actueel/dynamisch-perspectief/archief/