Gerrit Marsman zorgde voor een gevarieerd programma waaruit bleek dat het land en de mensen hem erg aan het hart gaan. En dat is geen wonder: ze zijn zeer gastvrij, vertellen graag waar ze mee bezig zijn en zijn trots op wat ze hebben, al is dat in onze ogen soms niet zoveel, en willen dat graag laten zien. Heel anders dan de verhalen die je in Nederland over Roemen hoort. Gerrit geeft veel Roemenen de kans bij hem op het bedrijf het vak te leren en wat geld te verdienen om in eigen land een bedrijf te kunnen beginnen. De melkveehouderij in Roemenië is kleinschalig, met een of enkele koeien per bedrijf en waar de meeste melk nog op de boerderij gebruikt wordt. De ontwikkeling wordt geremd doordat boeren wel stoppen met melkvee houden maar de grond niet verkopen omdat daarop subsidie gegeven wordt. Het aankopen van grond heeft soms nogal wat voeten in aarde omdat, na de teruggave van land toen de staatsbedrijven opgeheven werden, niet duidelijk is hoe de eigendomsverhoudingen zijn.
Goed water schaars
Op de grote bedrijven die we bezochten werd veel snijmais gevoerd, aangevuld met luzerne. Grasland kwam maar mondjesmaat voor omdat het in de zomer te heet was om de groei erin te houden. Koeien stonden veel op stal en hadden het ook daar zichtbaar warm. Wat meer prik in de rantsoenen vonden wij wenselijk en zou ook gunstig kunnen werken op de klauwgezondheid. In het gebied waar we waren, was goed water echt een probleem: het was erg zout en zelfs op grote diepte kon geen goed drinkwater gewonnen worden. De melkprijs was laag, mede doordat er goedkope melk geïmporteerd werd uit Hongarije en Slovenië Op de melkfabriek van FRIGOMILK speelden zowel kwantiteit als kwaliteit een belangrijke rol. Doordat steeds meer boeren ophielden met koeien houden moest de melk uit een steeds groter gebied opgehaald worden. Uit sommige dorpen kwam nog maar 100 liter melk terwijl dat een aantal jaren geleden nog 1500 liter per dag was. Kleine boeren brachten de melk naar een koeltank op een verzamelpunt in het dorp en daar werd het door de fabriek opgehaald. Boeren die meer dan 300 liter per dag leverden, kregen een melktank van de fabriek, inclusief service. Door de matige kwaliteit van de aangevoerde melk kon daarvan alleen zachte zoute kaas gemaakt worden. De kaas ging in een pekelbad met water uit een zoutbron. De geïmporteerde melk was van betere kwaliteit en kon in meer producten verwerkt worden. Hier is dus nog een slag te maken.Biologisch komt eraan
Biologische landbouw begint een beetje vorm te krijgen in Roemenië. Zowel Nederlanders die daar boeren als Roemenen zelf vertelden dat de Roemenen meer oog krijgen voor goed voedsel, voedselveiligheid en daar ook meer voor willen betalen. De markt moet echter stapje voor stapje ontwikkeld worden, merkte ook de groenteteler die ons zijn verhaal vertelde en zijn gevarieerde bouwplan showde. Er zijn goede mogelijkheden maar je moet geduld en vertrouwen hebben en ook veel aandacht en tijd in de afzet steken. Soms zijn daarbij verrassingen zoals de palmkool die grif van de hand ging, om er smoothies van te maken! Op het multifunctioneel biologische bedrijf 'Topa' zagen we naast koeien, varkens en kippen, ook groeten, een kaasmakerij, een drogerij voor kruiden en een jam- en sapmakerij. De melk bracht hier drie keer zoveel op dan op andere bedrijven: het werd thuisgebracht, samen met groentepakketten.Gemengde bedrijven en zelfvoorziening
Een geweldige tocht door de Karpaten leverde mooie uitzichten op maar ook gesprekken met herders die hun koeien van de zomerweiden naar huis haalden: een tocht van 65 km die in een aantal dagen lopend afgelegd werd. Maar ook paddenstoelstalletjes langs de weg, veel paardenkarren en kleine ruiters met luzernehooi op het land. Sommigen van ons hebben even laten zien dat ze nog met de zeis kunnen maaien. De imker had het met hulp van het hele gezin goed voor elkaar. Hij verkocht niet alleen honing van zijn 240 bijenvolken maar ook stuifmeel, koninginengelei en bijengif. In het dorp bekeken we ook nog een wijngaard, werden we uitgenodigd om een heel productieve koe te komen bewonderen die gevoerd werd met brij volgens rantsoen2.0 en waar een deel van de groep een ritje met de paardenwagen door het dorp maakte. En overal hadden ze grote vaten met appels, pruimen en peren staan te fermenteren om er later tiuca van te stoken. Straf spul met 52% alcohol waar elke familie een grote voorraad van moest hebben om het bij alle gelegenheden te kunnen weggeven.Duur vee en goede handel
Speciaal was ook de veemarkt. Daar werden varkens, schapen en geiten veelal met paard en kar aangevoerd. Zodra de paarden stilstonden ging er een deken over om ze niet te hard te aten afkoelen en kregen ze luzernehooi uit een zak, zoals we hier vroeger de haverzak hadden. De prijzen lagen opmerkelijk hoog in vergelijking met het prijspeil daar: voor een big werd 25 euro betaald, voor een geit 60 en de vraagprijs van een goed werkpaard voor in de bossen was 3500 euro. Een credo van uitbreidende boeren was: leen geld van je familie of kennissen maar niet van de bank want dan ga je zeker failliet. Een loonwerker annex veehouder die bijna al z'n machines tweedehands in Nederland kocht, had samen met zijn vrouw in een jaar of tien een prachtig rendabel bedrijf opgebouwd en had daar de bank nog niet bij nodig gehad. Wel gingen ze in het verleden, als ze geld nodig hadden, zoals veel Roemenen nu nog doen, naar 'het Westen' om geld te verdienen.We hebben een geweldige week gehad en veel trotse, vriendelijke en tevreden mensen ontmoet. De ontwikkelingen gaan niet snel, de bureaucratie is niet erger dan in Nederland en werken moet je daar ook. Als je daar rekening mee houdt en teleurstelling kun verdragen, zijn er goede ontwikkelingsmogelijkheden. Een aantal gaat daar zeker nog eens terug al had niemand plannen om er dan ook meteen een bedrijf te beginnen.