Tholen - Jan Weijsenfeld stopt met Het Groene Weten, de tuinderij die hij vijf jaar geleden oprichtte. De tuin wordt omgetoverd tot voedselbos en Jan gaat met pensioen. Zesendertig jaar geleden stond hij aan de wieg van De Vijfsprong in Vorden. Hoe blikt hij terug op zijn loopbaan in de biodynamische landbouw?
Vegetarisch verzorgingshuis
De basis voor biodynamische landbouw werd voor Jan gelegd toen hij werkte in Felixoord, een vegetarisch verzorgingstehuis in Oosterbeek. "Ik ontmoette daar mevrouw Wijgmans, de moeder van Andreas Wijgmans, en grootmoeder van Frank Wijgmans. Zij was altijd bezig met biodynamische landbouw en antroposofie. Bij het tehuis hoorde een biologische tuin. Voor die tijd hadden vegetariërs een bijzondere levensvisie, maar ook nu bestaat het tehuis nog."
De Vijfsprong combineerde landbouw met zorg
Jan volgde de opleiding aan Warmonderhof en werkte daarna als tuinder bij Instituut Bronlaak en Kraaybeekerhof. In 1985 was hij betrokken bij de oprichting van De Vijfsprong in Vorden. "Het was een reactie op de toenmalige ontwikkeling van de landbouw. Bedrijven werden ontmengd. Men ging zich specialiseren. Wat vroeger een gemengd bedrijf was, werd nu alleen melkvee of alleen pluimvee. Dat was een verarming en een verschraling van de landbouw. In De Vijfsprong wilden we de gemengde landbouw behouden en combineren met zorg. Het begon als een therapeutische leef-werkgemeenschap. Later werd het een leefgemeenschap met naast het gezin een woning voor zes personen."
Pionieren
Het was pionieren, want de combinatie van landbouw en zorg bestond destijds niet. "Dat is in de jaren negentig pas tot stand gekomen. Wij waren aanwezig op een congres in Driebergen waar het ging over dit onderwerp. Er waren ambtenaren van de ministeries van Landbouw en Zorg. Die ontmoetten elkaar voordien nooit. Vanaf dat moment was het begrip 'zorgboerderij' geboren. Nog altijd zijn de meeste zorgboerderijen in deze omgeving, gemeente Bronckhorst, te vinden." Meer over de beginjaren van De Vijfsprong vertelt Jan Weijsenfeld in de biografie van Derk Klein Bramel, dat binnenkort verschijnt.
Bij De Vijfsprong was Jan behalve tuinder, ook verantwoordelijk voor de bedrijfsmatige kant. "Onze kracht zat in het feit dat we een particulier initiatief waren. Af en toe waren er wel potjes van de provincie of van een fonds, maar het meest hebben we voor elkaar gekregen door te pionieren. Ons principe was dat we producten met een meerwaarde wilden maken. Zo maakten we van melk kwark. Die kwark is twintig jaar lang het huismerk van Gimsel geweest. We waren leverancier voor Odin en richtten ons anderzijds op regionale afzet. Dat heeft geresulteerd in de winkel die er nu nog is: een heel moderne, mooie winkel in het buitengebied."
Het Groene Weten
Tot 2010 werkte Jan bij De Vijfsprong. "Toen ik er een jaar was uit geweest, had ik geen inspiratie meer om terug te gaan. De zorgtak was me te zwaar geworden, die stond niet meer in verhouding met de landbouwkant van het bedrijf. Ik was meer manager dan tuinder, daar kon ik niet best tegen." Een kilometer verderop startte Jan toen met zijn tuin die hij de naam Het Groene Weten gaf. "Daarmee wilde ik me richten op een ultieme regionale afzet. Mijn producten leverde ik aan DistrEKO. Zo min mogelijk kilometers per kilo product, dat heeft me altijd aangesproken. Daarnaast leverde ik ook twee keer per week aan twee natuurvoedingswinkels in Zutphen." Het contact met De Vijfsprong bleef. "Als je op je vierenzestigste een tuinbouwbedrijf begint, moet je niet meer investeren. Van De Vijfsprong mocht ik machines gebruiken."
Op 29 januari 2021 stopte de verkoop van verse groenten. In een brief aan zijn trouwe klanten schreef Jan: "Om een nieuw seizoen aan te vangen is mij te veel, (weliswaar ben ik pas 69) maar het is wel een keus die je maakt voor een heel seizoen en dat is best zwaar. Overigens heb ik dit werk zelden alleen gedaan, er was een heel team van vrijwilligers en een stagiaire die mij terzijde hebben gestaan en met grote inzet hebben meegewerkt. Niet in de laatste plaats vanwege de biodynamische landbouw waar tenslotte inspiratie van uitgaat!" Hendrik Jan van Randen heeft de grond overgenomen om het om te vormen tot een voedselbos.
Waardering en tegenwerking
Terugblikkend zegt Jan: "Biodynamische landbouw is altijd actueel gebleken. Het gaf steeds antwoord op de grote problemen in de landbouw. Dat biodynamische boeren zo schoon en met zoveel respect voor dieren, planten en de bodem werken, is tot grote verdienste geweest. Wel ben ik soms teleurgesteld. Als het woord biologisch bijvoorbeeld in een partijprogramma nauwelijks wordt benoemd. Terwijl we door consumenten enorm worden gewaardeerd, is er op beleidsmatig niveau een enorme kern die tegenwerkt. Dat is heel pijnlijk. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die het estafettestokje overnemen om gestalte te geven aan biodynamische landbouw.
"Ik vind de visie van Meino Smit heel inspirerend. Hij kan heel goed de input aan middelen in de landbouw in beeld brengen. Daaraan merk je ook dat het bij de overheid ontbreekt aan een beleidsvisie." Ook pleit Jan voor het true cost principe. "Sommige supermarkten laten naast de verkoopprijs de prijs zien waarin de werkelijke kosten zijn berekend. Laten we dat vooral benoemen en zo bewustzijn creëren. De input in biologische landbouw is veel lager qua hulpstoffen, waardoor het rendement groter is. Omdat het arbeidsintensiever is, zijn de producten duurder. Dat is nodig omdat je als biologisch teler waardering wilt voor je werk."
Kennis delen
Alhoewel Jan niet meer dagelijks in de tuin aan het werk is, betekent zijn pensioen niet dat hij achter de geraniums gaat zitten. "Ik ben nog steeds een van de vaste docenten bij de moestuincursus van Kraaybeekerhof. Daarnaast geef ik cursussen over preparaten. Daar hangt een beetje een mystiek omheen, terwijl het in mijn ogen een heel normaal landbouwkundig begrip is. Ik leg graag alle facetten van preparaten op tafel."
Voor meer informatie:
Jan Weijsenfeld
06-34660558
janweijsenfeld@gmail.com