Het is een kleine, groene en best wel harige vrucht, groeiend aan een wilde tomatenplant. Echt spectaculair ziet die er niet uit en zeker niet alsof het de wereld gaat veranderen. Toch lijkt het erop dat het wel zo is: in deze tomatenplant is een gen ontdekt met hoge resistentie tegen ToBRFV, het virus dat de wereldwijde tomatensector bedreigt. Gisteren vertelde het team meer over de resistentie, die de komende periode in commerciële rassen ingekruist zal worden.
ToBRFV
Het is alweer zes jaar geleden dat een nieuw virus in de internationale tomatenindustrie opdook. ToBRFV werd voor het eerst ontdekt in Israël en verspreidde zich snel naar het Midden-Oosten. Inmiddels hebben telers over de hele wereld te maken met de gevolgen van het Tomato Brown Rugose Fruit Virus. Besmetting leidt tot verkleurde en onverkoopbare vruchten en kan soms een hele oogst verwoesten en zelfs de grond langere tijd ongeschikt voor tomatenteelt maken - reden waarom ook telers die niet besmet zijn, strenge hygiënemaatregelen volgen.
Kort na de vondst van het virus werd ontdekt dat ToBRFV een tobamovirus is, wat betekent dat het zeer stabiel is en lang kan overleven. "Vele jaren zelfs, in de bodem", zegt Sergio de la Fuente van Bentem, plantpathologie-onderzoeker bij Enza Zaden, en voegt eraan toe dat het virus bijna niet te doden is. "Alleen de beste ontsmettingsmiddelen kunnen dat. Voorkomen van besmetting is het belangrijkste - en het grondig verwijderen van alle besmette delen indien het toch heeft plaatsgevonden. Dit omdat het virus zich niet alleen kan verspreiden via zaad, zoals het zich waarschijnlijk snel over de wereld verspreid heeft, maar ook via irrigatiewater, bestuivers en machinaal, met arbeiders die het virus van plant tot plant knippen of snoeien en verspreiden". Dan is er nog de verspreiding via de vruchten zelf en via andere gewassen zoals tabak - een plant die ook door het virus kan worden aangetast.
Het moge duidelijk zijn: tobamovirussen zijn geen pretje en dat telers geen hinder ondervinden van andere Tobamovirussen als ToMV en TMV en is dankzij de Tm-2 and Tm-2² resistenties, die ruim 55 jaar geleden ontdekt zijn en de sector beschermd hield tegen deze virussen - nochtans, totdat ToBRFV deze resistenties brak.
Wilde tomatenplanten
Na de ontdekking van het verwoestende virus in 2014 is het team van Enza Zaden direct in actie gekomen en gestart met de zoektocht naar een oplossing tegen dit virus. Na uitgebreid onderzoek in hun eigen genenbank werd één set gevonden met enkele resistente planten en uiteindelijk vonden ze een wilde tomatenplant die kleine, groene, harige vruchten produceerde - en deze plant bleek resistent tegen het virus.
"Het vinden van de resistentie is één ding, maar er meer over leren en ermee werken is een tweede - en dat maakt ons werk gecompliceerd en ook tijdrovend", zegt Kees Konst, Crop Research Director Tomato. Het zat het team gelukkig ook mee: uit onderzoek dat één enkel gen in het DNA verantwoordelijk is voor de resistentie van de hele plant. Bovendien bleek het ook een dominant gen te zijn en dat is positief, want dan hoeft dit gen maar in één van de twee ouderlijnen te zitten om een resistentie F1-hybride te garanderen. Doordat de onderzoekers ook nog een moleculaire marker ontdekten, konden ze sneller gaan veredelen en hebben ze het resistente gen in andere tomatenrassen kunnen inkruisen - iets dat zelfs met al deze technieken nog meerdere jaren heeft geduurd.
"Het is alsof je een naald in een hooiberg moet zoeken en daarna pas begint met het veredelingsproces", zo vat Kees het bondig samen. Nu echter lijken ze eer van hun werk te krijgen - gezien hun ontdekking mogelijk de wereldwijde tomatensector kan beschermen tegen dit virus. Diverse proeven laten namelijk zien dat de resistentie zeer sterk is. De planten blijven niet alleen vrij van symptomen, maar blijven geheel virusvrij, iets wat met PCR-testen wordt aangetoond. Zelfs proeven op besmette grond in Jordanië en zelfs handmatige besmetting van de planten leidt niet tot een geïnfecteerd gewas. "Dat betekent dat we met deze hoge resistentie, het tomatenvirus niet alleen kunnen indammen, maar geheel kunnen uitroeien."
Uitroeien
Bij de start van het onderzoek was dit al het doel. Er moest een sterke resistentie gevonden worden, een HR. Een gedeeltelijke resistentie (IR, Intermediate Resistance) is niet genoeg, legt het team uit. "Een gedeeltelijke resistentie vertraagt het ontstaan van symptomen, maar stopt de verspreiding van het virus niet. Daarmee blijft het virus in de wereld en blijft het teelten besmetten - zowel professionele teelten als het werk van kleinere telers, die vaak met heirloom rassen werken die juist gevoelig zijn voor virussen. Alleen met de juiste HR-resistentie kunnen we het virus uitroeien en kunnen we terug naar een sector zonder handelsbeperkingen en strenge im- en exporttoetsen", zegt Prudencio Olivares - iets waar hij zich als salesmanager zeer bewust van is. "ToBRFV vormt een ernstige bedreiging voor de tomatensector, waar dan ook ter wereld. Niet alle landen hebben de beschikking over de juiste testen dus de verspreiding is waarschijnlijk al veel groter dan we nu kunnen bevestigen. Zonder sterke resistentie blijft de dreiging boven de sector hangen."
Tijdlijn
Tijd om spijkers met koppen te slaan - wanneer zijn de eerste resistente rassen te koop? Een exacte datum is nog niet te geven - ook het inkruisen van de resistentie kost tijd, zeker omdat het team niet wil dat de resistentie ten koste gaat van andere kwaliteiten van de rassen. Wel worden er al proeven gedaan met de eerste HR hybrides en zijn er al flinke stappen gezet in rassen voor kleine tomaten, minipruimtomaten, pruimtomaten en vleestomaten.
"Uiteindelijk willen we de resistentie zo breed mogelijk inkruisen, maar nu richten we ons op een aantal markten waar de gevolgen van het virus het grootste zijn", vertelt het team. Daarbij gaat het om het Midden-Oosten, waar het allemaal begon, de Europese markt, omdat daar veel internationaal gehandeld wordt en de gevolgen van marktblokkades groot zijn, en de Mexicaanse markt, vanwege de handel met de Verenigde Staten. "Andere markten vergeten we zeker niet - we weten dat het virus zich anders blijft verspreiden", vertelt Kees, die eraan toevoegt dat het gevonden gen de planten resistent maakt tegen alle verschillende isolaten van ToBRFV die overal ter wereld gevonden zijn.
Dankzij de samenwerking van de veredelaars in het Internationale Licentie Platform zullen ook andere veredelaars beschikking hebben over de resistentie.
