"Voor onze grootste gezondheidscrisis, bestaat geen enkel plan"

De vierde avond in de serie It's the food, my friend! over voedsel en gezondheid in de Rode Hoed bracht twee krachtige boodschappen. De belangrijkste kwamen van chirurg Maurits de Brauw en van arts/onderzoeker Machteld Huber. Samengevat: we moeten naar een veel actievere overheid om een dreigende gezondheidsramp te voorkomen (De Brauw), maar wel vanuit een totaal ander paradigma waarbij gezondheid vooral gaat over het bevorderen van de veerkracht van mensen (Huber). In de wederom volle De Rode Hoed zaten naast veel studenten, adviseurs en mensen uit de voedselketen dit keer ook artsen en verzekeraars.



Er is zich een sluipend drama aan het voltrekken in ons land: 1,7 miljoen mensen hebben obesitas en 1 miljoen mensen hebben diabetes. De Brauw opereert in het Slotervaartziekenhuis jaarlijks 300-400 patiënten met levensbedreigend overgewicht, maar kan de tsunami van patiënten nooit aan als er qua preventie niets gebeurt.

"Dat er vanuit de overheid geen plan is voor de grootste gezondheidscrisis is onverteerbaar. Zonder overheidsingrijpen met bijvoorbeeld een suiker- en vettax en heldere voorlichting op producten is het dweilen met de kraan open. 98% van alle reclames gaat over ongezonde voeding. Er worden jaarlijks 900 miljoen Big Macs gegeten. Geen enkele grote maatschappelijke verandering kan worden bereikt zonder een actief overheidsbeleid", zo stelde de door gespreksleider Felix Rottenberg als 'activistische chirurg' getypeerde Maurits de Brauw. Preventie is cruciaal, ook omdat mensen die eenmaal overgewicht hebben, dit niet meer helemaal kwijt kunnen raken doordat de hormonen zich hierop instellen. Voor die groep is een operatie dan nog het enige redmiddel.



Daarnaast stond keynote spreker Machteld Huber die een krachtig pleidooi hield om gezondheid meer te richten op veerkracht, ofwel het vermogen van mensen om met de fysieke, sociale en mentale uitdagingen van het leven te kunnen omgaan voor een betekenisvol leven.

Huber, huisarts van origine en daarna als onderzoeker jarenlang verbonden aan het Louis Bolk Instituut en nu werkzaam voor het Institute for Positive Health nam een aanloop via een onderzoek naar de aanwezigheid van stofjes in ons voedsel en de relatie met bemestingsniveaus.

Toen zij er achter kwam dat de veelvoud aan stoffen – de secundaire metabolieten - die we gewoonlijk niet in beeld brengen, maar te maken hebben met de weerstand van planten, terugloopt naarmate de gewassen meer worden bemest, werd ze nieuwsgierig. Wat betekenen deze verschillen bij het consumeren van dit voedsel voor het immuunsysteem van dieren en mensen?



Een uitvoerig en dubbelblind onderzoek met drie generaties kippen uitgevoerd met onder andere RIKILT, TNO en Wageningen UR wees uit dat kippen die biologisch voer kregen na een infectie een alertere immuunreactie vertonen, ofwel meer veerkracht hebben, dan de kippen die gangbaar voer hadden gekregen. Dit mocht volgens de bestaande definities echter niet worden vertaald als 'gezonder'.

Uit ongenoegen daarover verplaatste Machteld haar werkveld naar onderzoek naar de definitie van gezondheid inclusief 'veerkracht'. Ze kwam uiteindelijk uit bij een totaal nieuwe definitie van gezondheid, als uitkomst van een zeer uitgebreid onderzoek onder burgers, patiënten en de hele keten in de medische sector en beleidsmensen. Dit heeft ze vertaald in een 'spinnenweb model' waarbij het bestrijden van lichamelijke gebreken – die we uiteindelijk bijna allemaal hebben – minder centraal komt te staan en het welbevinden in brede zin een gelijkwaardige plek krijgt. Daarbij passen vragen als: Hoe gaat het sociaal gezien? Wat vind jij belangrijk om te verbeteren? Wat is je passie? Als dat boven water komt, blijken mensen ook zelf gemotiveerd te zijn om in actie te komen.



Deze aanpak – hoe voor de hand liggend misschien ook – lijkt een revolutie te veroorzaken in het denken over de inrichting van onze gezondheidszorg. Behandelen van ziekten blijft een belangrijk element, maar komt in een veel bredere context te staan. De meeste steun kwam van patiënten, de minste van beleidsmakers. Machteld eindigde haar presentatie met de vierkante meter moestuin die eigenlijk iedereen zou moeten uitproberen om zich weer te verbinden met ons voedsel als cruciaal element in onze gezondheid.

Corné van Dooren van het Voedingscentrum toonde daarna aan dat een gezonder voedingspatroon veelal samengaat met een duurzamer voedingspatroon, waarbij verminderen van dierlijke eiwitten (vlees en kaas) de grootste impact heeft. We eten nu 2/3 dierlijke en 1/3 plantaardige eiwitten, dat moet minstens naar 50/50. Verrassend was dat het zogeheten nieuwe noordelijke dieet hoger op gezondheid scoort dan het mediterrane dieet en dat het klassieke Hollandse eetpatroon daar tussenin zit.



Onderzoekster Coosje Dijkstra die al jaren uitvoerig onderzoek doet in Amsterdamse achterstandswijken waarschuwde voor teveel nadruk op voorlichting. Het gaat om betrekken, ervaren en aansluiten op de belevingswereld van kinderen. Ze noemde het een schandaal dat kinderen op basisscholen vaak maar 2 à 3 minuten tijd krijgen voor een lunch en daarbij dan nog televisie kijken. Ook Jorrit Kiewik die zich als directeur van de Youth Food Movement inzet voor een vaste plek van voedingsonderwijs binnen het curriculum gaf aan dat het niet moet uitmonden in een leraar met een bos wortels in zijn handen voor de klas, maar meer richting moestuinen, kooklessen en dergelijke. Allebei zijn ze voorstanders voor goede schoolmaaltijden.

In de 'finale' gaf Machteld Huber een voorbeeld aan van filosoof Henk Oosterling die op basisscholen in Rotterdamse achterstandswijken werkt aan vergroten van weerbaarheid van kinderen op individueel niveau en in hun sociale context. Daar passen niet alleen moestuintjes in, maar ook judo en filosofie, aansluitend op de belevingswereld van kinderen, met als gevolg weerbare kinderen met hoge CITO scores. Opmerkelijk: in de slotdiscussie betuigden De Brauw, Dijkstra en Kiewik steun aan Machteld Huber's nieuwe gezondheidsconcept.



De slotsessie van de serie It’s the food, my friend is op zaterdag 13 mei. Info en kaarten vind je op: www.rodehoed.nl/foodriend

Tekst: Bert van Ruitenbeek
Foto’s: Michiel Wijnbergh