"Geen kwartiermaker meer, maar aanjager biologisch in het onderwijs!", schrijft Miriam van Bree op LinkedIn. "Het afgelopen jaar heb ik samen met Esther Wouters gewerkt aan een onderzoek / inventarisatie naar biologisch in het mbo en hbo voedselonderwijs. We keken terug in de geschiedenis, interviewden meer dan 40 mensen en beoordeelden keuzevakken, minoren, kwalificatiedossiers en eindtermen in het mbo en hbo. Ook spraken we uitgebreid met het bedrijfsleven. Het rapport is voor de zomer aangeboden aan LVVN."
"We zijn ondertussen door LVVN gevraagd om verder te gaan met bio in het onderwijs: als aanjager nu. We starten de BioCoalitie op, waarin partijen met elkaar aan de slag gaan om biologisch te verankeren in het onderwijs."
© Groenpact
Ze werden door Groenpact geïnterviewd over hun bevindingen. Miriam van Bree en Esther Wouters hebben net voor de zomer hun opdracht afgerond als 'kwartiermaker biologisch in het mbo en hbo'. De vraag was: "Hoe zorgen we dat toekomstige professionals — van boer tot culinaire chef, van inkoper tot verkopers van food — precies weten wat biologisch inhoudt. Biologisch hoort niet in een aparte opleiding," zegt Miriam. "Het moet een vanzelfsprekend onderdeel zijn van de hele keten."
Het begrip 'biologisch' wordt vaak te smal uitgelegd. "Veel mensen denken dat het alleen gaat om niet spuiten," vertelt Esther. "Maar biologisch gaat veel verder. Het draait om een gezonde bodem, vruchtwisseling, dierenwelzijn, biodiversiteit én het sluiten van kringlopen."
Meer kennis
Miriam: "Veel mensen weten niet dat biologische producten in de supermarkt precies aan dezelfde strenge Europese eisen voldoen als die in de biowinkel." Die eisen gaan onder meer over het verbod op synthetische bestrijdingsmiddelen, het gebruik van biologische zaden, dieren die altijd naar buiten kunnen en een verbod op genetisch gemodificeerde organismen.
Feitelijke kennis hierover is volgens de kwartiermakers cruciaal. "Zonder die kennis wordt het lastig om consumenten goed te informeren en om binnen de keten de juiste keuzes te maken," zegt Esther. "Biologisch is niet zomaar een label, het is een complete manier van werken en denken."
Biologisch blijft achter in Nederland
Tot 2011 werd bio in Nederland gestimuleerd. Daarna een aantal jaren niet. Sinds het Actieplan Biologisch is er weer meer aandacht voor. Toch blijft het, zoals Miriam het noemt, "een bijzondere eend in de bijt". De percentages zijn bescheiden: ongeveer 4% van het landbouwareaal (In Europa is dit gemiddeld 7%) en 5% van de retail omzet is biologisch. Miriam: "We hebben in ons land heel lang ingezet op lage prijzen en maximale efficiëntie. Daardoor werd biologisch vaak weggezet als duur en alternatief." In landen als Oostenrijk en Denemarken is het aandeel biologisch veel groter, omdat overheden en supermarkten daar al jaren actief investeren in promotie en afzet.
Het 'Actieplan Biologisch' dat de overheid startte, moet dat aandeel in 2030 op 15% brengen. "Onderwijs speelt daarin een cruciale rol," zegt Esther. "Wie straks werkt in de landbouw, voeding, logistiek, horeca of retail, moet weten hoe biologisch werkt. Van keurmerk tot praktijk."
Groot veldonderzoek
Om te weten waar het onderwijs nu staat, deden Miriam en Esther een groot veldonderzoek. Ze spraken veertig partijen uit de hele keten: van boeren en verwerkers tot horeca, retail, brancheorganisaties, onderwijs (groen en niet-groen) en mensen die diverse projecten organiseren op het gebied van biologisch.
Daarnaast maakten ze een uitgebreide inventarisatie van het onderwijs: welke opleidingen, keuzedelen en minors zijn er al? Welke practoren en lectoren werken aan biologisch of natuurinclusief? Welke bedrijven en organisaties zijn betrokken?
"Het gaf ons een compleet beeld," zegt Miriam. "We wilden weten: wat is er al, waar zitten de gaten en wie kunnen we verbinden?"
Niet apart zetten
Eén conclusie kwam steeds terug: biologisch moet onderdeel zijn van alle relevante opleidingen. "Als je er een aparte opleiding van maakt, krijg je een wij/zij-verhaal," zegt Miriam. "Terwijl de basiskennis over bodem, dierenwelzijn en biodiversiteit voor iederéén relevant is." Bovendien groeien studentenaantallen niet zomaar. "Je wilt niet versnipperen in nog meer opleidingen, maar bestaande programma's verrijken."
Bedrijven spelen daarbij een sleutelrol. "Zij moeten échte vraagstukken inbrengen," zegt Esther. Dat kan gaan over het ontwikkelen van een nieuw biologisch product, het verbeteren van teeltmethoden of het doorrekenen van een biologisch verdienmodel. "Als studenten werken aan zulke realistische bio-opdrachten, beklijft de kennis veel beter. Ook voor de bedrijven zelf levert het veel op: frisse ideeën, nieuwe invalshoeken en vaak een eerste stap naar verdere samenwerking met het onderwijs."
Data maken het verschil
Een ander knelpunt is het gebrek aan specifieke data over biologische teelt. "Studenten werken nu vaak met cijfers uit de gangbare landbouw," legt Esther uit. "Dan lijkt biologisch op papier minder winstgevend, omdat er bijvoorbeeld lagere opbrengsten per hectare staan."
In werkelijkheid kan biologisch juist rendabel zijn, dankzij hogere verkoopprijzen, lagere inputkosten en stabielere marges. "Met de juiste data kunnen we dat veel beter laten zien," vult Miriam aan. "Daar ligt echt een kans voor onderwijs en onderzoek."
Vier veranderpaden
Het kwartiermaken van Miriam en Esther leverde vier duidelijke veranderpaden op:
- Meer betrokkenheid van bedrijven – Breng actuele bio-vraagstukken de klas in, van teelt tot afzet. Bedrijven worden partner in het onderwijs en leveren praktijkcases waar studenten mee aan de slag kunnen.
- Betere modellen en cijfers – Ontwikkel rekentools die passen bij de biologische realiteit. Niet alleen tonnen per hectare, maar ook marges, marktprijzen en kringloopvoordelen meenemen.
- Kennisontwikkeling en -circulatie – Faciliteer practoren en lectoren die kennis ontwikkelen én terugbrengen in het onderwijs. Laat goede voorbeelden en onderzoeksresultaten breed landen.
- Leven Lang Ontwikkelen (LLO) – Zorg dat ook werkenden in de sector toegang hebben tot actuele bio-kennis via cursussen en bijscholing. Zo groeit de hele keten mee.
Vervolg in Groenpact
Het rapport is aangeboden aan het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Miriam vertelt enthousiast: wij gaan in ieder geval door, te beginnen op het Grote Groenpact Event. Dan is er een kennistafel 'Toekomstgericht leren & ondernemen, met regeneratief of biologisch als voorbeeld'. Onder meer met Re-Ge-NL en eNaBis. "Daarmee leggen we een basis voor verdere samenwerking."
Naschrift: Het Ministerie van LVVN is gestart met het vervolgtraject: Miriam van Bree is aangesteld om komend najaar de Bio-coalitie verder vorm te geven
