Tholen - De teelt van spelt is langzaam uit het Nederlandse landschap verdwenen. Spelt komt nu voornamelijk uit het buitenland, tegen lage prijzen. Toch kan dit gewas door de diepe beworteling voor de bodem veel opleveren. Hoe krijg je het voor elkaar dat de extra prijs voor extra bodemvruchtbaarheid zich vertaalt in een eerlijke prijs? Die vraag staat centraal in de pilot waarin Agrifirm, Bakkerij Van Menno, De Halm, Udea en GreenOrganics samen met enkele telers werkten aan een nieuwe speltketen. Ze blikten daarop terug in een studiogesprek tijdens de Biokennisweek.
Jan Groen, Bavo van den Idsert en Steven IJzerman aan tafel. Volgens Jan is het aan het nieuwe kabinet en minister Staghouwer om te staan voor ketenverantwoordelijkheid en ketenbrede verdienmodellen.
Goedkoper van ver weg
Graanpletterij De Halm heeft er altijd al voor gekozen om zoveel mogelijk met Nederlandse granen te werken, vertelt Rob van den Berg. De laatste tijd vraagt hij zich steeds vaker af; hoe biologisch is biologisch als je het van ver weg haalt terwijl je het ook van dichtbij kunt halen? "Het vreemde is dat producten van ver weg vaak ook nog goedkoper zijn. Maar dat is niet de echte prijs. Als je kijkt naar wat transport uit verre landen met vervuilende schepen of grote vrachtwagens doet met milieu. Dat wordt in zo'n prijs niet meegeteld."
Net als Udea wil De Halm langdurige samenwerkingen met telers aangaan. Rob is ervan overtuigd dat je dan sterker in de markt staat. Daarnaast maken lange termijn afspraken met een eerlijke prijs het voor de teler veel makkelijker om aan bodemvruchtbaarheid te werken, omdat hij daar een goede vergoeding voor krijgt.
Graanteler uit de anonimiteit halen
Udea neemt deel aan de pilot omdat zij de teler een gezicht wilden geven, vertelt Steven IJzerman. "Op het moment dat de teler graan teelt, dan viel dat in de anonimiteit weg en dat is eigenlijk heel jammer. De volgende stap is dat wanneer je de echte eerlijke prijs wilt bieden, dat je dat kunt uitleggen op het schap. Door te vertellen dat die spelt van dezelfde teler komt als waar de rodekool en de bieten vandaan komen. Dat maakt deze spelt zo bijzonder. Van een zak speltvlokken is moeilijk te vertellen wat dit zo bijzonder maakt en waarom mensen nu specifiek deze producten moeten kopen, maar dat hoeft niet zo te zijn als je de keten opengooit."
Deze ketensamenwerking heeft voor de telers het voordeel dat ze een bredere vruchtwisseling kunnen toepassen en ook meer teelten terug naar Nederland kunnen halen die we in de afgelopen jaren kwijt zijn geraakt. "Of het nu gaat om graan of peulvruchten, het zijn gewassen die in Nederland nog heel weinig worden geteeld maar juist heel waardevol zijn om toe te passen in de biologische vruchtwisseling. Door dat te stimuleren, helpen we hopelijk de telers in Nederland aan een betere vruchtwisseling en dus een betere bedrijfsvoering."
Arend Zeelenberg van Agrifirm vertelt hoe de samenwerking in deze pilot het voor telers gemakkelijker maakt om voor spelt te kiezen.
Een prijs die de teelt rechtvaardigt
Agrifirm zette de speltpool op voor deze pilot. "Wij zien dat onze granenpool in Nederland steeds kleiner wordt", vertelt Arend Zeelenberg. "Granen zijn voor een flink deel uit de bouwplannen verdwenen. De grond wordt duurder, de biologische landbouw als het ware intensiever, met minder rustgewassen en meer hakvruchten en andere gewassen. Dat zagen we als een probleem. Deze pilot spreekt ons aan omdat we een gewas, spelt, dat voor een flink deel uit Nederland verdween, weer terughalen in het bouwplan."
Makkelijk is dat niet, erkent Arend. "Spelt is gewas dat mensen soms lastig vinden om te telen. Je hebt er wat extra expertise bij nodig. Het zaaizaad is duur, de prijzen zijn in de afgelopen jaren behoorlijk wisselend. Dat maakt het voor een boer niet makkelijk te kiezen voor spelt. In deze keten maken we het iets gemakkelijker omdat we hebben gekeken: wat zou nu een prijs zijn die de teelt van spelt rechtvaardigt, waardoor die ook opgenomen wordt in het bouwplan en waardoor we de boer een extra rustgewas kunnen bieden."
Jan van Diepen en Joris Kollewijn nemen deel aan de pilot.
Onderdeel van het verdienmodel
Telers Jan van Diepen en Joris Kollewijn nemen deel aan de pilot en vertellen over hun bevindingen. Jan teelde altijd grasklaver in het bouwplan. "Het viel me niet helemaal mee wat daar uitkwam qua grondverbetering. Toen ben ik op zoek gegaan naar graan", vertelt hij. De diepe beworteling is vooral interessant. De onkruiddruk is een nadeel. "Maar dat is de ervaring die we erin moeten krijgen. Je oogst het vrij vroeg dus daarna kun je nog een hoop herstellen. In dat opzicht ben ik er niet zo bang voor."
Dat graan als rustgewas economisch niet aantrekkelijk is, valt volgens Jan mee als je het met grasklaver vergelijkt. "Op deze manier kan graan goed concurreren met grasklaver, wat de grootste concurrent is als je het economisch bekijkt. Op zich is het al een vraag wat een rustgewas is. Bij de biologische teelt is het een geheel. De ene teelt staat in het teken van een volgende teelt."
Joris Kollewijn is het daarmee eens. "Alle gewassen tel je bij elkaar op en die maken samen jouw economische verdienmodel. Dus als ik grasklaver teel, moet ik het met de teelt daarvoor of daarna verdienen. En als rustgewassen daar een belangrijkere rol in kunnen spelen, dan maakt dat uiteindelijk ook mijn kostprijs van de hoogsalderende gewassen lager. Dat geeft veel meer ruimte om op lange termijn te bouwen. Met name de lange termijn van dit project kan een aantal stappen in de kwaliteit voor mij maken. Ik heb er nog niet veel ervaring in, als ik er vijf jaar mee verder kan, dan kan ik ook echt wat opbouwen."
Granen als volwaardige teelt
Zelf teelde Joris al langere tijd graan als rustgewas in de teeltwisseling. "Meestal was het een gewas dat op een plek kwam in de vruchtwisseling waar echt rust nodig was. Ik wilde een stap maken om te zorgen dat granen als een volwaardige teelt gezien wordt. Spelt is een gewas dat het heel goed doet zonder al te veel bemesting. Wij zijn Demeter dus zijn best wel beperkt daarin. We leveren de meeste van onze producten aan Udea, maar het graan niet. Ik vond het mooi om het hele pakket naar dezelfde afnemer te kunnen sturen."