Een nieuw rapport van het 
onderzoeksinstituut voor biologische landbouw FiBL toont aan dat de afhankelijkheid van ons voedselsysteem van kunstmest op basis van fossiele brandstoffen heeft geleid tot een verwoestende impact op het milieu, terwijl 85 tot 95% van de stikstof die in de bodem wordt gebracht verloren gaat en niet als voedsel bij ons terechtkomen. Het rapport roept de industrie en overheden op om goede plannen te ontwikkelen voor de nabije toekomst met 50% minder stikstofgebruik.
De belangrijkste bevindingen van het rapport, getiteld 'Less, better and circular use - how to get rid of surplus nitrogen without endangering food security', zijn:
- Het overmatig gebruik van stikstofhoudende meststoffen heeft ernstige gevolgen voor het milieu, waaronder verlies van biodiversiteit, aantasting van bodem en zoet water en aanzienlijke uitstoot van broeikasgassen.
- 85 tot 95% van de stikstof die op de bodem wordt gebracht, gaat verloren en komt niet als voedsel bij ons terecht. Het huidige jaarlijkse stikstofoverschot is het dubbele van de hoeveelheid die verenigbaar is met de planetaire grenzen voor een veilige werkruimte voor de mensheid, en de totale stikstofgebruiksefficiëntie in voedselsystemen is slechts 5 tot 15%, wat wijst op enorme verliezen.
- Voedselzekerheid is mogelijk met minder stikstof: bij massaal overgebruik en een lage gebruiksefficiëntie kan veel stikstof worden bespaard zonder de opbrengst te verminderen.Bij stikstofschaarste en bodemontginning moet meer worden gerecycled vóór en naast het toevoegen van nieuwe externe stikstof.
- Voor oplossingen hebben we geloofwaardige bedrijfsplannen van de industrie nodig voor een toekomst met 50% minder stikstof; we hebben een geloofwaardige toezegging van regeringen nodig voor volledige kostenberekening; we hebben geloofwaardige signalen nodig van de landbouw, de voedingssector en de samenleving voor wederzijdse steun. En we hebben dit nu nodig.
Achtergrond
In de 20e eeuw maakte het Haber Bosch-proces de grootschalige productie van minerale meststoffen mogelijk en kwam stikstof op grote schaal beschikbaar voor de groei van gewassen. Dit hielp om het aantal mensen per hectare landbouwgrond te verhogen van 2 naar bijna 4,5 mensen. De introductie van minerale meststoffen verminderde de afhankelijkheid van biologische stikstofbinding en de concurrentie om land tussen voedselproductie en stikstofbindende gewassen.
Het gebruik van minerale meststoffen heeft echter geleid tot de afhankelijkheid van ons voedselsysteem van fossiele brandstoffen. Omdat het Haber Bosch-proces energie-intensief is, wordt momenteel ongeveer 1-2% van de wereldenergie gebruikt voor de productie van kunstmest, waarbij ongeveer 95% van die energie wordt gebruikt voor kunstmest op basis van stikstof. De toeleveringsketen van minerale meststoffen leidt tot een aanzienlijke uitstoot van broeikasgassen, die goed is voor ongeveer 10% van de landbouwemissies en 2% van de wereldwijde emissies.
Het rapport legt uit dat het huidige jaarlijkse stikstofoverschot het dubbele is van de hoeveelheid die veilig is voor de planeet. En over het algemeen is de efficiëntie van het stikstofgebruik in voedselsystemen slechts 5 tot 15%, wat wijst op enorme verliezen voor het milieu.
Stikstof is een essentiële voedingsstof voor planten. Te veel stikstof kan echter leiden tot watervervuiling, bodemaantasting en de uitstoot van broeikasgassen. Het kan ook de biodiversiteit verminderen en de menselijke gezondheid schaden.
Voedselzekerheid mogelijk met minder stikstof
De auteurs van het rapport benadrukken dat voedselzekerheid mogelijk is met minder stikstof. Met een enorm overmatig gebruik en een lage gebruiksefficiëntie kan veel stikstof worden bespaard zonder de opbrengsten te verminderen.
Niet alle regio's in de wereld zijn echter hetzelfde. Terwijl hoge-inkomenslanden met intensieve landbouw enorme regionale stikstofoverschotten en -verliezen vertonen, leidt in veel lagere-inkomenslanden, vooral in Afrika, een gebrek aan toegang tot stikstof tot stikstofontginning en -degradatie in de bodem. Daar staat vermindering van het stikstofgebruik niet centraal, maar moet er naast het toevoegen van nieuwe externe stikstof ook meer gerecycled worden.
Stikstofbudget in de bodem per land. Kaart: FiBL, gebaseerd op Ludemann et al. 2023
"De oplossingen zijn bekend. Gebruik stikstof beter, gebruik het circulair en gebruik minder", zegt Adrian Muller, hoofdauteur van het rapport. "De bestaande internationale, nationale en door de sector geleide initiatieven om het stikstofprobleem aan te pakken zijn ineffectief: degenen met ambitieuze doelen hebben te weinig macht voor de uitvoering, en degenen met macht voor de uitvoering hebben te weinig ambitie."
Het rapport roept de industrie en overheden op om gedegen plannen en geloofwaardige toezeggingen te ontwikkelen voor de nabije toekomst met 50% minder stikstofgebruik.
Voor meer informatie:
FiBL
www.fibl.org