Zo'n dertig deelnemers uit verschillende landen en met verschillende achtergronden, agro-ecologische boeren, studenten en activisten kwamen op dinsdag 17 januari samen op biologisch-dynamische boerderij Veld en Beek in Doorwerth (Gelderland) voor een dialoog met vijf Braziliaanse boeren. Die vormden een delegatie van de Braziliaanse beweging voor landloze boeren en landwerkers die opkomen voor landrechten, de MST. De MST heeft anderhalf miljoen leden en timmert al 40 jaar aan de weg. Ze zijn inmiddels een belangrijke speler in de Braziliaanse landbouw met een brede politieke agenda. Het hart van de organisatiestructuur van de MST zijn de vele coöperaties door het hele land die samen de beweging vormen.
"Wat jullie laten zien is dat coöperaties zorg kunnen dragen voor boeren, en met name vrouwen en andere kwetsbare groepen in de landbouw. Dat is heel anders dan hoe het er in Nederland in de gangbare tot multinational geworden 'coöperaties' aan toe gaat. Brazilië is bovendien voorloper in agro-ecologie als pad op weg naar voedselsoevereiniteit. Wij kunnen veel van jullie leren", zo klonk de analyse van emeritus hoogleraar Jan Douwe van der Ploeg.
De delegatie die tijdens deze Europese tour - het eerste officiële bezoek van de MST aan Nederland - op uitwisseling was bestaat uit vijf bestuurders van zuivelcoöperaties. "Onze coöperaties hebben vier opdrachten: zorgen voor rendement voor de producent, distributie, vermarkting, en zorgen voor elkaar. Onze organisaties staan altijd in dienst van de boerenfamilies." Beslissingen worden democratisch genomen. Het is daarmee zo georganiseerd dat de coöperaties nooit in eigendom van één persoon of bedrijf kunnen komen. Het contrast van deze uitgangspunten met een coöperatie als Friesland Campina kwam in het gesprek sterk naar voren.
De Brazilianen waren onder de indruk van de relatieve bekendheid van het fenomeen 'biologisch' in Nederland. "Bij ons gaat het om agro-ecologie. Agro-ecologie staat voor overleven en het verdedigen van de natuur." Een van de thema's waar de coöperaties aan werken is het produceren van eigen inputs (zaden, mycorrhiza, et cetera). "Dat is voor ons belangrijk omdat we daarmee meer onafhankelijk zijn van industriële spelers."
Inmiddels staan ook zaken als onderwijs en gezondheidszorg voor rurale families op de agenda van de MST. Maar toegang tot land en landrechten vormen nog steeds de belangrijkste focus van het werk. "In Brazilië is sinds 1985 wettelijk vastgelegd dat land een sociale functie heeft. Voor die tijd was land goedkoop en werd vaak niet productief gebruikt, het ging alleen maar om kopen en verkopen om ermee te speculeren."
In 1985 werd een wet in het leven geroepen om die speculatie te stoppen. De wet zegt drie dingen:
- Land moet adequaat en verantwoordelijk worden gebruikt.
- Er moet verantwoordelijk om worden gegaan met natuurlijke hulpbronnen.
- Er moet op worden gewerkt met morele arbeidsomstandigheden, zonder bijvoorbeeld slavernij.
Op plekken waar niet aan deze voorwaarden wordt voldaan is het toegestaan om grond te bezetten. Na een juridische procedure kan de grond in bruikleen toegewezen worden. Worden MST leden dan eigenaar van de grond, vraagt Jan Wieringa van Veld en Beek. "Nee, we krijgen een gebruikersovereenkomst, die overgaat van ouders op kinderen."
De Brazilianen waren onder de indruk van de boerderij. Het verkoopsysteem gebaseerd op vertrouwen, waarmee de consument met een sleutel toegang heeft tot de producten, had hun speciale aandacht. Inspraak van burgers in de bedrijfsvoering was bij hen minder bekend. Ook het feit dat Veld en Beek werkt met blaarkoppen (in de Portugese vertaling letterlijk 'panda-koeien'), die minder melk geven dan de bij hen bekende Friese Holsteiner, riep veel vragen op. Voor de families van de MST, die produceren voor de eigen gemeenschappen die veelal in relatieve armoede leven, is productiviteit belangrijk. Maar de keuze van Veld en Beek voor deze weerbare dubbeldoelkoeien begrepen ze uiteindelijk goed.
Aan de andere kant waren de ruim 30 aanwezigen zeer onder de indruk van de verhalen van de Brazilianen. Een veertig jaar bestaande strijd om land en politieke invloed, met een sterke basis die bestaat uit democratische producentencoöperaties is iets dat we in Nederland niet kennen. In Brazilië neemt het aantal boeren bovendien toe, mede door de aantrekkingskracht van de agro-ecologische boerenorganisaties.
In Nederland bezocht de delegatie deze week ook BD-boerderij Noorderlicht (Zuid-Holland), de Stadsboerderij Almere en De Patrijs (Gelderland). De uitwisseling bij Veld en Beek was onderdeel van de mondiale Nyéléni-dialoog over voedselsoevereiniteit en werd georganiseerd door Toekomstboeren en het Netwerk Agro-ecologie in samenwerking met Vereniging StreekWaar. Hierna gaat de delegatie op bezoek bij collega's in Frankrijk en Duitsland.