De consumentenprijzen voor zuivel stijgen in veel productcategorieën. De prijzen stijgen door een afzwakkende economische groei, afnemend consumentenvertrouwen en een flinke druk op de kosten van levensonderhoud. Welke zuivelproducten stijgen het hardst in prijs en hoe verloopt dit in andere Europese landen?
Consument ziet prijs voor boter hardst stijgen
Boter is de productcategorie die tot nu toe de grootste stijging van de consumentenprijs laat zien (zie grafiek 1). Zo ligt de gemiddelde EU-prijs voor boter in juli 31,2% hoger dan in juli vorig jaar. De verschillen in prijsstijging tussen landen zijn groot. De grafiek laat zien dat de Duitse consument wordt geconfronteerd met een stijging van 47,9%, terwijl de Fransen slechts 13,2% meer betalen dan vorig jaar voor boter.
Aangezien de helft van de Nederlandse melkproductie wordt verwerkt tot kaas, is het relevant om te kijken naar de ontwikkeling van de consumentenprijs voor kaas. Deze is weergegeven in grafiek 2. De stijging in Nederland ligt met 19,1% hoger dan het EU-gemiddelde, maar in Polen en Duitsland is de kaas nog duurder geworden.
Waarom zijn de verschillen tussen landen groot?
Er zijn drie factoren die leiden tot behoorlijke verschillen in de stijging van consumentenprijzen tussen de landen. Dit zijn de volgende:
- Hoelang lopen de contracten met retailers?
- Op welk niveau lagen de prijzen voorafgaand aan de oplopende inflatie?
- Wat is het marktaandeel van merken?
Laten we boter in Duitsland en Frankrijk als voorbeeld nemen. De botercontracten met Duitse retailers zijn veelal korte termijn contracten met de duur van een maand. Hierdoor kan bij een prijsstijging snel geschakeld worden, aangezien er iedere maand de mogelijkheid is om weer om tafel te gaan. Euromonitor data laat zien dat de winkelprijs van Duitse boter in 2020 in veel supermarkten gedaald is en zich in 2021 heeft gestabiliseerd. Duitse melkveehouders hebben vaak aandacht gevestigd op de te lage prijzen die het moeilijk maakte concurrerend te blijven.
Deze discussie heeft nu onder meer bijgedragen aan de snelle stijging van de boterprijs in Duitsland. Daarnaast doen veel Duitsers boodschappen bij discounters die meestal werken met huismerkproducten. Deze huismerkproducten hebben dan ook de grootste gecombineerde waarde met een marktaandeel van 40%. Deze factoren zijn allemaal van invloed op de stijging van de prijzen in het schap. In Frankrijk kent boter een hele andere dynamiek dan in Duitsland. Boter is een traditioneel Frans product en fabrikanten leggen vaak de nadruk op het regionale karakter van hun producten. Vooral boter uit de streken Normandië en Bretagne is populair.
Concurrentie tussen grote zuivelproducenten en kleinere, lokale producenten neemt toe
Deze laatste groep krijgt steeds meer steun van consumenten die lokale zuivelproducten willen kopen om zo lokale bedrijven te steunen. De vorm van de verpakkingen is ook belangrijk voor de consument: een rechthoekige verpakking staat voor een standaardverpakking, terwijl een licht gevormde verpakking voor een meer ambachtelijk en natuurlijk product staat. In Frankrijk winnen huismerkproducten snel waarde aandeel in de boterverkoop. Door de inflatie laten sommige consumenten de A-merken voor boter staan en kiezen ze voor deze veelal goedkopere producten. Toch hebben de A-merken een groter marktaandeel. Met de fors opgelopen kosten van levensonderhoud, beloofden sommige supermarkten (bijvoorbeeld Leclerc) dat de prijs van een aantal basisvoedingsmiddelen, waaronder boter, van april tot juli ongewijzigd blijft.
Wat betekent dit voor melkveehouders?
Duitse melkveehouders hebben het eerste halfjaar de melkprijs sneller zien stijgen dan hun Franse collega’s. De afgelopen jaren lag de gemiddelde melkprijs in Frankrijk hoger dan in Duitsland. In 2019 was dit gemiddeld € 2,13 per 100 kilogram melk meer dan het Duits gemiddelde en in 2020 € 2,46 per 100 kilogram. In november vorig jaar is het omslagpunt gekomen en heeft de Duitse melkprijs een inhaalslag gemaakt. Ook Nederlandse melkveehouders hebben de afgelopen maanden de melkprijs fors zien stijgen. Voor veel melkveehouders is de gestegen melkprijs voldoende om de gestegen kosten te dekken. Zuivelverwerkers zien de kosten voor het verwerken van melk nog wel oplopen. Deze kostenstijging komt voornamelijk door hogere prijzen voor zuivel (inkoop), hogere verwerkingskosten (energie) en hogere verpakkingskosten. In welke mate de stijgende energieprijzen impact hebben op de kosten is grotendeels afhankelijk van de energiecontracten die zuivelverwerkers hebben afgesloten. Dit kan dus per zuivelverwerker sterk verschillen. Retailers moeten op zoek naar een balans tussen het doorberekenen van de kostenstijging aan de consument en het voorkomen van vraaguitval.
Europese consument staat stormachtige herfst te wachten
Om de inflatie wat te verzachten, houden consumenten hun uitgaven goed in de gaten. Dit betekent in de praktijk voornamelijk downtraden, zowel in producten als in kanalen. Bij andere producten gaat het bijvoorbeeld om het overstappen van A-merken naar huismerken. Ook is de consument alerter op aanbiedingen, goedkopere producten of een andere verpakkingsgrootte. Een andere maatregel om de inflatie te drukken is het minder vaak kopen of het stoppen met kopen van ‘onnodige voedselproducten’.
Een voorbeeld hiervan is het tussendoortje. Voor de basisbehoeften (bijvoorbeeld boter om mee te bakken of koken) zal de consument eerst een goedkoper alternatief zoeken, terwijl men de meer luxe producten (tussendoortjes of kaasjes voor op de borrelplank) eerder zal laten staan. Bij andere kanalen gaat het bijvoorbeeld om de verschuiving van foodservice naar food retail (van lunchen buiten de deur naar boodschappen doen en zelf een lunch klaarmaken). Ook stappen consumenten vaker over van de speciaalzaak naar de supermarkt en worden discounter supermarkten vaker bezocht.
Naast het zoeken van de laagste prijs, letten consumenten als gevolg van de gestegen prijzen, beter op om voedselverspilling tegen te gaan. Hoewel veel consumenten dus eerst op zoek gaan naar een lagere prijs, heeft de inflatie ook effect op de verkochte volumes van producten. Voorlopige data laat zien dat ook de zuivelvolumes niet immuun zijn voor inflatie. We verwachten dat de impact op de zuivelvolumes begin 2023 veel duidelijker zichtbaar zal zijn. De reactie van de consument op de stijgende prijzen zal komende periode duidelijk worden. Extra spaargeld dat veel consumenten de afgelopen twee jaar tijdens de Covid-periode hebben opgebouwd, kan in veel gevallen niet worden gebruikt om de inflatie bij te houden. Zo werd recent bekend dat de Duitse consument het spaargeld inmiddels grotendeels heeft besteed.
Maatregelen van de overheid om de pijn van de inflatie te verzachten
De EU-lidstaten debatteren over overheidssteun en fiscale stimuleringsprogramma's om de pijn van de inflatie te verzachten. Toch zal dit onvoldoende zijn om het verlies aan koopkracht te compenseren, aangezien het energieverbruik en bijbehorende rekeningen tijdens de wintermaanden zullen oplopen. De EU-landen zijn in meer en mindere mate afhankelijk van Russisch gas en mogelijkheden om over te schakelen op andere energiebronnen wisselen van land tot land. Toch zal de angst voor de beschikbaarheid en betaalbaarheid van aardgas in de wintermaanden blijven opdoemen - maar de mate waarin verschilt per land en waarschijnlijk per sector. Voor de zuivelindustrie kan dit ertoe leiden dat meer melk wordt verwerkt tot kaas in plaats van melkpoeders, aangezien het drogen van melk tot poedervorm relatief veel energie en warmte vraagt. Lees in dit artikel meer over de gascrisis in Nederland. Wil je meer weten over de ontwikkelingen in de zuivelmarkt? Lees eerdere zuivelupdates of neem contact op met de Rabobank-accountmanagers.