Tholen - Effecten op mens en milieu, armoede, klimaatbelasting en gebruik van land en water. Kosten die gemaakt worden bij de productie van levensmiddelen. Kosten waar niemand voor betaalt. Behalve voor wie boodschappen doet bij biologische supermarkt De Aanzet in Amsterdam. Hier staan deze verborgen kosten sinds eind november op de schapkaarten en de kassabon vermeld.
Niet duurder maar duurzamer
De supermarkt in de Amsterdamse Pijp is de eerste supermarkt die het True Pricing-systeem toepast. Op de prijskaartjes van de aardappelen, groenten en fruit, maar ook bijvoorbeeld het brood, staan onder de 'normale' prijs ook kosten voor onderbetaling, klimaat en land- en watergebruik per kilo opgesomd. Onder de streep staat dan de 'eerlijke prijs'. Een biologische bloemkool die eerst €2,50 kostte, is nu inclusief deze extra kosten €2,78. En de kiloprijs van Spaanse trostomaten gaat van €3,75 naar €3,97. De boodschappen worden dus per saldo duurder, maar voor ontevreden reacties van de klanten is Maarten Rijninks niet bang. De supermarkteigenaar wijst erop dat de artikelen met de True-Pricing niet zozeer duurder, maar duurzamer worden. Dat lijken zijn klanten te waarderen. "We krijgen er nauwelijks opmerkingen over, terwijl we toch echt wel een mondig publiek hebben."
Aan de invoering van de nieuwe prijzen ging heel wat voorbereiding vooraf. "De organisatie True Price doet de berekeningen, dat is een heel ingewikkeld proces. De winkelimplementatie en de communicatie richting de klant waren onze taak. Bij het invoeren van de nieuwe prijzen en het aanpassen van de software ging niets fout, dat mag wel een klein wonder heten", blikt Maarten tevreden terug. Op Black Friday was het de eer aan Katja Schuurman om de eerste echte-prijs-boodschappen af te rekenen.
Verontwaardiging
True Price werd in 2011 opgericht door Michel Scholte en Adrian de Groot Ruiz. Michel: "We waren verbijsterd dat de waarheid zover afstaat van wat je om je heen ziet in de winkel. Onze verontwaardiging was ook deels vanwege de perversiteit dat het blijkbaar goedkoper is om te vervuilen dan schoon en eerlijk te produceren. Het is goedkoper om uit te buiten dan op een eerlijke wijze te handelen. We wisten dat de prijs op de kassabon niet klopte, maar wat is dan wel de echte prijs?" In de afgelopen negen jaar onderzochten Michel en Adrian welke verborgen kosten er waren waarvoor niemand in de keten betaalt. Ze verzamelden een team van knappe koppen en ontwikkelden een systeem om de verborgen kosten van producten te berekenen.
Michel noemt enkele voorbeelden van kosten die bij productie gemaakt worden, maar die niet worden doorberekend in de consumentenprijs. "In Nederland is waterschaarste een van de problemen. Er is een tekort aan zowel grond- als oppervlaktewater en ook de bodem is een probleem. Monocultuur en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen vormen een risico voor het leven in de bodem en dat heeft gevolgen voor de vruchtbaarheid van diezelfde bodem. De bodem houdt minder water vast, er treedt verzuring op en dat is schadelijk voor de ecosystemen. Denk ook aan de verschuiving van klimaatzones en welk effect dat heeft op de land- en tuinbouw." Behalve de effecten op de natuur, brengt de land- en tuinbouw zoals die nu is ook maatschappelijke kosten met zich mee.
Kosten komen vroeg of laat
Voor Maarten was het invoeren van eerlijke prijzen bij De Aanzet niet meer dan een logische volgende stap. "Ik ben altijd met duurzaamheid en eerlijke handel bezig. Toen ik Michel drie jaar geleden ontmoette en hij me vertelde dat het moeilijk is omdat supermarkten aan de voorkant niets veranderden, ben ik ermee aan de slag gegaan. Ik vind het leuk om vernieuwende dingen te doen en om dit te realiseren had ik al mijn ervaring nodig." De mede-supermarkteigenaar heeft wel wat tips voor detaillisten en retailers die zijn voetsporen willen volgen. "Door het laten uitrekenen van je verborgen kosten heb je een goede managementtool om te werken aan het verlagen van die kosten. Alle grote concerns willen weten wat er in hun keten gebeurt. Vroeg of laat komen die kosten boven water en de inkoper die aan zijn keten heeft gewerkt, wordt dan beloond. Als je later het verwijt krijgt dat je ‘het had kunnen weten’, kan je dat duur komen te staan."
Preventie, herstel en compensatie
De verborgen kosten die de consument betaalt bij een product met een eerlijke prijs worden besteed aan projecten die deze verborgen kosten helpen voorkomen of herstellen. Michel: "In sommige situaties kunnen ecosystemen in oude staat worden hersteld. In andere situaties gaat dat niet meer en is compensatie het hoogst haalbare. Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen die systematisch onder extreme omstandigheden hebben gewerkt. Dat kun je niet herstellen, hoogstens compenseren." Uitbuiting is een van de kosten op de nieuwe prijskaartjes. Hierbij gaat het niet alleen om seizoenswerkers, maar ook om een leefbaar loon voor de teler. "Telers gaan gebukt onder een zware prijsdruk. Een teler die de grondwaterstand onder zijn land moet herstellen, kan niet zomaar een hogere prijs vragen voor zijn producten om dit te kunnen betalen. De teler pompt dus water op, terwijl een ander de rekening betaalt via bijvoorbeeld de waterschapsbelasting. De telers die geen grondwater mogen oppompen kunnen bijvoorbeeld een waterbassin aanleggen, maar zullen die kosten wel moeten verrekenen in de productprijs. Het zou dus veel beter zijn als elke teler het watergebruik zou moeten meerekenen in de kostprijs waardoor de consument de echte prijs gaat betalen en de consument een vermindering in zijn waterschapsbelasting tegemoet kan zien. Producten die veel water verbruiken zullen dan duurder worden ten opzichte van producten die beperkt water verbruiken.”
Andere afwegingen
Het True Pricing-systeem zorgt volgens Maarten vooral voor bewustwording. "Inzicht in de prijs helpt makkelijker keuzes te maken. Sperzieboontjes per vliegtuig uit Kenia bijvoorbeeld. Wie die in de winter koopt is zich niet bewust van de werkelijke prijs. Als de sperziebonen voor de echte prijs werden verkocht, kocht je ze niet zo makkelijk vanwege de prijs. Als je weet welke kosten er gemaakt zijn om de boontjes in de winkel te krijgen, kan je een andere afweging maken." Maarten noemt ook de omschakeling van Nederlands product naar de producten uit het zuiden. "In het voorjaar hebben we nieuwe appelen uit Zuid-Amerika en bewaarappelen uit de Nederlandse koelcellen. Je denkt dat je met Nederlandse appelen een goede keuze maakt, maar het bewaren van fruit kost meer energie dan je denkt. Door het zien en/of betalen van de echte prijs zal je een bewuste keuze kunnen maken. True pricing past goed in ons huidige economische systeem. Ik denk dat het daarom snel een vlucht zal nemen." Ook Michel heeft goede hoop op een snelle uitrol. De invoering van eerlijke prijzen bij De Aanzet noemt hij een historisch moment. "Hier zullen we over tien jaar op terugkijken als een doorbraak voor duurzamere consumptie. Prijsinformatie is het middel voor het onderliggende doel: herinrichting van de economie. Met een beetje geluk is dit over tien jaar in de Europese wetgeving verankerd. Maar waarom zouden we wachten tot het moet, als de consument nu al bereid is om een eerlijke prijs te betalen? De gemiddelde consument weet steeds beter dat een prijskaartje, om de echte prijs te weten, ontrafeld moet worden.”
Dit artikel verscheen eerder in editie 1, 35e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.
Voor meer informatie: