In haar visie op de toekomst van onze landbouw ‘Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden’ wijst minister Carola Schouten op de noodzaak voor een betere verbinding tussen landbouw en natuur: “De kringloopbenadering en het streven naar minimale emissies van schadelijke stoffen naar de omgeving zijn cruciaal voor een betere verbinding van landbouw en natuur. En andersom is de natuur van cruciaal belang voor het streven naar een kringlooplandbouw. Een optimaal gebruik van de biodiversiteit in de bodem en op en rond het bedrijf werkt mee aan het sluiten van kringlopen. In de natuur is immers alles onderdeel van een kringloop. En met een zorgvuldige combinatie van natuur en bedrijfsvoering kunnen ook veel natuurwaarden gerealiseerd worden.”
In de op 19 juni vorig jaar door Trouw gepubliceerde uitkomsten van het opinieonderzoek ‘De Staat van de Boer’ was al naar voren gekomen dat Nederlandse boer(inn)en toe zijn aan een grootschalige vernieuwing van de sector. Meer dan 80% gaf aan te willen overstappen naar natuurvriendelijke methoden en bijna de helft zegt binnen tien jaar te willen overschakelen naar een duurzamere vorm van landbouw.
Agrobosbouw
Zo’n duurzamere vorm van landbouw als een onderdeel van de natuur is het agro-ecologische systeem agroforestry ofwel agrobosbouw. De FAO hanteert daarvoor deze definitie: agrobosbouw is de collectieve naam voor landgebruikssystemen en -technologieën waarbij houtige meerjarige planten weloverwogen worden gebruikt op dezelfde percelen als éénjarige landbouwkundige gewassen en/of dieren in een bepaalde ruimtelijke indeling of in een bepaalde volgorde in tijd. In een agro-ecologisch systeem als agrobosbouw vinden er zowel ecologische als economische interacties plaats tussen de verschillende onderdelen.
Je zou - anders gezegd - dus kunnen stellen dat agrobosbouw in essentie het op een (ook klimaat)slimme manier combineren is van meerjarige gewassen (zoals bomen en struiken) met éénjarige gewassen (zoals granen of groenten; dan hebben we het over agrobosakkers) of met dieren (zoals koeien, varkens of kippen; dan hebben we het over agrobosweides). De derde en kleinste tak van agrobosbouw wordt gevormd door boslandbouw, met een opbrengst die uiteenloopt van shiitake tot medicinale kruiden (voedselbossen vallen overigens niet onder agrobosbouw omdat ze geen economisch verdienmodel hebben maar vooral gericht zijn op recreatie en/of educatie).
Wageningen
Bij onderwijs- en onderzoeksinstellingen als Wageningen UR is de belangstelling voor agrobosbouw de laatste jaren dan ook niet voor niets sterk toegenomen (zie bijvoorbeeld https://www.wur.nl/nl/nieuws-wur/Show/Agroforestry-wordt-nieuwe-standaard-voor-duurzame-landbouw.htm). Wijnand Sukkel, projectleider plantonderzoek, kijkt naar wat hij de complexe en meervoudige opgave noemt waar de huidige landbouwsector voor staat, om vervolgens een opsomming te geven van de belangrijke bijdragen die agrobosbouw als integraal agro-ecologisch systeem kan leveren: “het produceren van voedsel en biomassa; het efficiënt benutten van ecologische hulpbronnen (water, licht en nutriënten); het leveren van een bijdrage aan klimaatmitigatie en klimaatadaptatie (onder andere door middel van CO2 vastlegging); het bieden van een recreatief landschap; het versterken van de boven- en ondergrondse weerbaarheid van het landbouwsysteem en het vergroten van de biodiversiteit van het agrarisch landschap.”
Minister Carola Schouten haakte daar in haar toekomstvisie voor de landbouw in ons land al op in: “Daarnaast valt te denken aan het stimuleren van functionele agrobiodiversiteit, agrarisch natuurbeheer, biologische landbouw, zorg voor akkerranden en voor landschapselementen en vormen van landbouw die combinaties zoeken met bomen en meerjarige gewassen (agroforestry). Dit is allemaal goed voor zowel de natuur als de landbouw.”
Klimaatakkoord
In de bijdrage die de Sectortafel Landbouw en landgebruik (met daarin ook het LTO) leverde aan het Klimaatakkoord, wordt onder meer ingezet op het aanplanten van bomen en bos in agrarisch gebied. Een paar mogelijkheden blijken al te zijn uitgewerkt: het aanplanten van bomen in weiden met een dichtheid van circa 20% (met als toelichting ‘agroforestry 25.000 ha / 0,2 ha bomen per ha’), en het aanplanten van 5.000 ha biomassabossen (o.a. wilg en populier: ‘biomassateelten, tijdelijk, kippenuitloop; 2/3 van kippenboeren’). Maar er bestaan op het gebied van agrobosbouw natuurlijk meer mogelijkheden.
Pilots
Daarom lopen er op dit moment al her en der pilots waarin (vaak samen met onderzoeksinstellingen) wordt gewerkt aan het beantwoorden van vragen van boeren (van akkerbouwers tot rundvee-, varkens- en pluimveehouders) over wat agrobosbouw voor hun bedrijf zou kunnen betekenen. Vragen die zich vooral richten op het opstellen van inrichtingsplannen aan de ene en van verdienmodellen aan de andere kant.
Maar om meer vaart te kunnen maken met het realiseren van de ambities, die naar voren komen uit toekomstplannen voor zowel onze landbouw als ons klimaat, mogen er natuurlijk best nog wel meer van de boer(inn)en die in het opinieonderzoek van Trouw aangaven binnen tien jaar te willen overschakelen naar een duurzamere vorm van landbouw als agrobosbouw, eerste stappen in die richting gaan zetten.
Voor meer informatie: