Elke week doen 25 landbouwbedrijven in Vlaanderen de boeken dicht. Zo gaat wekelijks landbouwgrond ter grootte van 145 voetbalvelden verloren. De gemiddelde leeftijd van onze boeren is meer dan 50 jaar. En bij velen staat het water aan de lippen omdat ze niet kunnen concurreren met de spotprijzen voor landbouwproducten op de wereldmarkt.
Het beeld van de Vlaamse landbouw oogt niet fraai. Nochtans zijn er mensen die zin hebben om te beginnen als bioboer, omdat ze geloven in lokale voedselproductie tegen eerlijke prijzen. Alleen: grond wordt onbetaalbaar. "Landbouwgrond werd drie keer duurder in tien jaar tijd", zegt Annelies Beyens van De Landgenoten. "Dat vormt de grootste drempel om met een landbouwbedrijf te beginnen."
De Landgenoten werd drie jaar geleden opgericht vanuit het besef dat het radicaal anders moest. Het is een stichting en coöperatieve beweging van boeren en burgers. Initiatiefnemers waren 17 middenveldorganisaties, waaronder Velt, de Bond Beter Leefmilieu en een rits organisaties voor biolandbouw. De Landgenoten koopt landbouwgrond en verhuurt die voor lange termijn aan bioboeren. De grond verwerven de initiatiefnemers via crowdfunding met aandelen en schenkingen, of via een erfpacht. Als een boer stopt, wordt een opvolger gezocht. Zo gaat de opgebouwde bodemvruchtbaarheid, het levenswerk van een bioboer, niet verloren.
Liever speculeren
Ondertussen werden op die manier vier landbouwbedrijven opgestart of uitgebreid, samen goed voor 10 hectare grond. Voor twee andere projecten loopt de crowdfunding nog. Dat gaat trager dan verwacht, geeft Annelies Beyens toe. "We hadden gehoopt tegen vandaag aan 100 hectare te zitten."Maar de grond komt hen niet zomaar in de schoot vallen. "De meeste eigenaren willen hun grond zelf in bezit houden, of speculeren op waardevermeerdering. Ze hopen op een dag te cashen door te verkopen aan projectontwikkelaars of maneges."
"Wij willen eigenaars ervan overtuigen hun grond niet te kapitaliseren, maar er meerwaarde mee te creëren voor de maatschappij", zegt Beyens. "We benaderen particulieren, maar ook grote organisaties die gevoelig zouden kunnen zijn voor dit argument. Zoals kerkfabrieken, OCMW’s, lokale besturen of sociale huisvestingsmaatschappijen, die vaak nog grote stukken grond in portefeuille hebben."
Zo'n 'believer' is De Ideale Woning (DIW), een sociale-huisvestingsmaatschappij die een stuk grond in Wijnegem in erfpacht geeft aan De Landgenoten. We bereiken het perceel via een vervallen boerderij, waar straks een gloednieuw biolandbouwbedrijf zal oprijzen. "Het verhaal is gegroeid uit de plannen voor een woonproject', vertelt directeur Gert Eyckmans. "Maar wel met een radicaal andere kijk op wonen: geen klassieke verkaveling, maar denser bouwen, waardoor open ruimte vrijkomt die je teruggeeft aan de natuur. Ontwerpbureau Collectief Noord kwam met het perfecte voorstel: 350 woningen, met daarnaast een grote open ruimte voor landbouw."
Met dat plan onder de arm klopte DIW aan bij De Landgenoten. Samen zijn ze nu op zoek naar een bioboer. "We hadden ook gewoon een park kunnen aanleggen", zegt Gert Eyckmans, terwijl hij over de groene vlakte staart. "Maar landbouw voegt zoveel meer toe. Ook de mensen uit de buurt zijn erg enthousiast. Het is de bedoeling dat er een uitwisseling komt met de bewoners. Dat ze zelf kunnen oogsten of groenten afhalen in een biopakket. Als je hier komt wonen, krijg je de boerderij erbij." Hij wijst naar de vervallen boerderij achter hem. "Zoals het vroeger ooit was."
Geen bloemkolen en geen dividend
Steeds meer mensen raken overtuigd van het voordeel van voedselproductie voor de lokale markt, merkt De Landgenoten. De vereniging groeide in korte tijd uit tot een beweging van duizend boeren en burgers. Iedereen die in dit verhaal gelooft, kan instappen. "Vanaf 250 euro heb je een aandeel in de coöperatie", zegt Beyens. "Gemiddeld stappen mensen in voor 900 euro. Dan ben je mede-eigenaar van een stukje biogrond."Wat krijg je daarvoor in ruil? "In elk geval geen bloemkolen", lacht Beyens, "want je investeert in de grond, niet in het bedrijf zelf. Voor de winst moet je het niet doen. Wij keren geen dividend uit – we zijn er niet uit of we dat ooit willen doen. In plaats van meerwaarde uit te keren aan je aandeelhouders, zou je ook de huurprijzen voor de boeren kunnen verlagen.’
Het is een dilemma. Want het vooruitzicht op een dividend kan nog veel meer mensen over de streep halen om aandeelhouder te worden. "Voorlopig volstaat de gedachte voor onze aandeelhouders dat ze participeren in een duurzaam project", zegt Beyens. "Ze helpen biolandbouw in Vlaanderen mogelijk maken. Want daar is het uiteindelijk om te doen."
Voor meer informatie: www.delandgenoten.be