"Verdienmodel boer koppelen aan duurzaamheid"

Zo'n 40 boeren vanuit heel Nederland waren gisteren naar de Rode Hoed gekomen voor het tweede debat in de serie 'It's the food, my friend!’ over 'de boerencrisis', maar vooral om te spreken over de transitie naar 'boeren met toekomst'. Uiteindelijk vonden boeren, beleidsmakers en burgers elkaar in de wens om via bijvoorbeeld accijnzen op niet-duurzame voedselproducten gelden in te kunnen zetten voor de verduurzamingsslag die boeren moeten maken. Daarnaast kwamen boeren, wetenschap en beleidsmakers ook uit op de noodzaak van marktregulering, zoals bij de melkquota het geval was. Nu lijken we met schaalvergroting en efficiëntie misschien nog succesvol, maar uiteindelijk valt gezien onze hoge grondprijzen deze slag in een geliberaliseerde markt niet te winnen. Anders worden wij 'het Frankrijk van morgen'.

Ongeveer 200 bezoekers luisterden eerst naar de feiten van landbouweconoom Cor Pierik van het Centraal Bureau voor de Statistiek, tevens hobbyboer, die aangaf dat het verhaal van meer productie op minder grond met minder mensen nog steeds doorgaat. Waren er na de Tweede Wereldoorlog 410.000 boeren actief, nu nog 50.000 met gemiddeld 6 stoppers per dag. Maar ook de schuld per boer steeg, nu gemiddeld 800.000 euro per boer en zelfs 1 miljoen per melkveehouder. Bij een rente van 4 procent is de boer dus al 40.000 euro per jaar kwijt.

Jeroen Candel van de WUR, gespecialiseerd in landbouwbeleid, gaf het Europese kader aan waarin de schaalvergroting en uitstoot in de landbouw heeft plaatsgevonden. Hij ziet een totale patstelling ontstaan vanuit verschillende 'frames' waarop naar het voedselsysteem wordt gekeken: vooral vanuit productieverhoging of meer vanuit de langere termijn en duurzaamheid. Candel pleitte enerzijds voor een politisering van het voedseldebat en een echte voedselvisie met meer ruimte voor kleinschalige initiatieven van onderop zoals bijvoorbeeld Herenboeren, die ook op eerste debatavond spraken.

Maar het spannendste deel van de avond kwam vanuit de boeren zelf, met Herman en José Bongen, die bekend waren geworden met hun verhaal over waarom ze gingen stoppen met hun melkveebedrijf in de Achterhoek. Moderator Felix Rottenberg vroeg José het begin en einde uit haar bekend geworden brief voor te lezen:

'Steeds vaker krijgen we de vraag: "Is het echt waar? Gaan jullie koeien weg?"
Ik had hem hier nog niet beantwoord omdat mijn plan was een snedig politiek stuk te schrijven. Mijn finalewerk over een hypocriete politiek en samenleving die vol is van duurzaamheid en dierwelzijn, maar intussen toestaat hoe de voedselketen de laagste prijzen afdwingt, mega-marges hanteert over de rug van boer en koe, en de markt met goedkope bulkmelk laat overspoelen. Maar ik kan de toon niet meer vinden. Het is wat het is. De knoop is door, de koek is op... wij stoppen met onze boerderij.'

'Ik probeer dat voor ogen te houden: hoe relaxed en gezellig dat zou kunnen zijn. Hoe fijn het is straks weer tijd voor elkaar te hebben. Om weer rust te krijgen voor hobby's en een fatsoenlijk sociaal leven. Maar moeilijk is het wel, om dat steeds te zien. Want wat laten we een boel -een leven- achter. Gisteren keek ik hoe onze koeien in de schemering naar buiten kuierden, een prachtige wei in, tegen het bos aan. En heb ik maar weer eens een flink potje gebruld...'

Herman vulde aan: "We kunnen voldoen aan alle eisen die de samenleving aan ons stelt, maar dan moet er wel voor worden betaald. En voor omschakelen naar biologisch hebben we te weinig grond. José: de bank wilde ons nog wel een lening geven, maar we wilden zelf niet meer door. Ze ziet voor andere boeren alleen toekomst als er een verdienmodel aan duurzaamheid wordt gekoppeld. Dat ontbreekt."

Adrian Langereis, melkveehouder in Groningen, probeert met 12 aangesloten boeren in een Boerengilde wel tot een sluitend verdienmodel uit de markt te komen. Alle bezoekers kregen een beker romige kwark van het merk 'Weide Weelde' uitgereikt. Maar Adrian ziet ook hoe weerbarstig het is om op deze manier een sluitend bedrijfsmodel te creëren waar ook ruimte voor natuur en weidevogels kan worden geboden.

Daarmee kwam de avond te staan in het teken van de noodzaak van een actieve overheid die zich niet blind uitlevert aan de vrijhandel maar voedsel en landschap vanuit een toekomstvisie vorm geeft.

Ongeveer de helft van alle bezoekers bleef daarna nog in de zaal om op het grote scherm het verkiezingsdebat te bekijken. Daarin was er wel aandacht voor het klimaat, maar niet voor ons voedselsysteem. Journaliste en publiciste Yvonne Zonderop zei na afloop dat Nederland in de jaren zestig snel en radicaal is veranderd, onder meer door het loslaten van religie, en nu weer zoekt naar zijn eigenheid. Zonder een gemeenschappelijke waardenbasis wordt de islam vanzelf een bedreiging. Zonderop onderzoekt met name de gevolgen van de ontkerkelijking en de nieuwe zoektocht van veel mensen naar spiritualiteit. Ook het voedselsysteem zouden we vanuit gemeenschappelijke waarden moeten benaderen.

Tjeerd de Groot, al jaren vaste bezoeker van de debatten vanuit zijn functie als directeur van de Nederlandse Zuivelorganisatie, was er nu als nummer 19 op de lijst van D66. Hij vindt dat juist de debatten in de Rode Hoed zorgen voor de juiste zoektocht naar verbinding tussen grootschalig en kleinschalig, stad en platteland en dat er een heldere voedselvisie nodig is om partijen weer te verbinden. Op een vraag over de positie van D66 ten aanzien van vrijhandelsverdragen gaf ook hij toe dat daar veel kritischer naar moet worden gekeken.

Volgende week woensdag 22 maart komt onder andere de beroemde Amerikaanse boer Mark Shepard naar de Rode Hoed om zijn visie te geven op een ‘herstellende landbouw’ met een mix van eenjarige en meerjarige gewassen.

Voor meer informatie: www.rodehoed.nl/foodfriend

Tekst: Bert van Ruitenbeek
Foto's: Michiel Wijnbergh