Het jaarcongres van de biologisch-dynamische landbouw vond dit jaar plaats op Heerlijkheid De Marienwaerdt, een groot landgoed met adellijke eigenaren en middeleeuwse wortels. De biologisch-dynamische gemeenschap richtte de blik deze keer naar binnen: op biografie en inspiratiebronnen. Frans baron van Verschuer legde uit hoe familie, geloof en geschiedenis hem op het pad naar biologische en BD-landbouw zetten. Kunstenares Claudy Jongstra liet zien hoe haar intuïtieve keuze voor een oeroud landbouwproduct - schapenwol - in twintig jaar tijd leidde tot een internationaal kunstbedrijf dat verrassende nieuwe impulsen geeft aan de biologisch-dynamische landbouw.
In beide gevallen leidde een diepe intrinsieke motivatie tot economisch succes en "een verhaal dat helemaal klopt". Een scherpe waarschuwing kwam van handelaar Jan Groen. Hij richtte vanuit zijn biografische opdracht - geboren verkoper - de blik op de markt en pleitte ervoor dat Demeter zich openstelt voor nieuwe markten, maar wel zelf de regie pakt; want anders is er een risico dat de Krafts en Lidls straks het voortouw nemen.
Bert van Ruitenbeek, directeur van Stichting Demeter, trapte het congres af in de sfeervolle oude Vloedschuur van Marienwaerdt, waar de middeleeuwse boeren en monniken bij hoogwater een droog heenkomen vonden. Met 200 bezoekers, waaronder een bus studenten en docenten van de Warmonderhof, zat de zaal goed vol. Van Ruitenbeek haalde het congres van vorig jaar in herinnering, toen Marianne Thieme en Ronald van Marlen een appel aan Demeter deden om zich sterker te profileren naar buiten en vooral de rol van vernieuwer te blijven claimen. Dat dit is gehoord, blijkt o.a. uit de frisse nieuwe website en communicatiemiddelen met de slogan "Barstensvol leven".
Een jaar van veranderingen
Van Ruitenbeek vatte 2018 samen als een jaar met veel beweging. De consolidatie in de groene sector zette door met de overname van Natudis door Udea en de fusie van Odin met Nieuwe Band. De fosfaatregelgeving liet zich pijnlijk voelen: biologisch-dynamische boeren draaiden op voor wat in de gangbare landbouw is misgegaan, zoals Jan Schrijver opmerkte. Desondanks steeg het aantal BD-boeren voor het zoveelste jaar op rij, naar 138 bedrijven. Samen vormen zij 10% van het bio-areaal. "Dat wij zelfs in deze lastige situatie mee konden gaan op de golf van natuur en leven, die veerkracht is voor mij de essentie van BD-landbouw," citeerde hij melkveehouder Bram Borst uit de nieuwe Demeter-Monitor.
Frans baron van Verschuer: "Het verhaal erachter klopt"
De eerste spreker, Frans baron van Verschuer, is samen met zijn vrouw beheerder en eigenaar van Landgoed Marienwaerdt, dat hij samen met zijn broer en drie zussen van zijn voorouders erfde. Hij liet zien hoe traditie, diepe wortels en verbondenheid met het landschap hem brachten tot een duurzamere bedrijfsvoering, zowel in ecologisch als sociaal opzicht. Inmiddels werkt hij er geleidelijk naartoe om over te stappen op de biologisch-dynamische aanpak.
In 1999 ging het roer radicaal om
Het landgoed werd lange tijd gangbaar beheerd. In 1999 gooide Van Verschuer als jonge baron het roer om. Daarvoor had hij twee redenen. De bodemkwaliteit was zo achteruitgegaan dat hij de aardappels niet meer kon rooien maar "uit de grond moest kneden". En het was hem een doorn in het oog dat zijn producten in Amsterdam anoniem werden verkocht, zonder dat de consument zicht had op het unieke verhaal erachter. Hij besloot dat de producten voortaan herkenbaar moesten zijn als afkomstig van Marienwaerdt en rechtstreeks aan consumenten verkocht moesten worden.
Al snel merkte Van Verschuer dat de conventionele landbouwaanpak niet bij die nieuwe aanpak paste. Dus schakelde hij abrupt om naar EKO. "Dat was een aardverschuiving voor de mensen die hier al lang werkten. Ik zou het nu voorzichtiger aanpakken."
Een moeizaam begin
De omschakeling verliep niet zonder problemen. De koeien daalden drastisch in hun melkproductie naar 6000 kilo per jaar en Campina weigerde de melk nog op te halen omdat de baron zelf kaas wilde gaan maken. Marienwaerdt was het domste jongetje in de biologische boerenstudiegroep, zegt Van Verschuer. Maar het kwam weer goed. De kaasmakerij kwam op gang, men ging jam van het eigen fruit maken. De producten werden met succes aan de man gebracht via beurzen en markten. "Het sloeg aan, omdat het lekker was en omdat het verhaal erachter heel erg klopte."
Groei met hindernissen
Daarna ging het steeds beter. Al snel steeg de melkproductie van de koeien weer de verkoop groeide, er kwam een zorgfunctie bij rond de appelteelt, er kwam een imkerij, grootschalig natuurbeheer, een bakkerij. Mariënwaerdt raakte ook betrokken bij het in stand houden van oude rassen, zoals oergranen en het Nederlands Landvarken en werkte samen met onderzoeksinstellingen. "Inmiddels is Marienwaerdt zowel in de gangbare als de biologische studiegroep het best renderende bedrijf" besluit de baron. Het landgoed is zelfs gegroeid, tot 1000 hectare. Ambities zijn er nog genoeg: een hotel, eigen sappen, een biologische wijn. In november 2018 wordt een eigen winkel in Utrecht geopend.
Jan Schrijver: "De komende jaren worden beslissend"
Jan Schrijver, voorzitter van het bestuur van Demeter, begint met een quote van Nietzsche uit het boek Blijf de Aarde trouw door Henk Manschot: "De stilte van de natuur heeft meer zeggingskracht dan het spreken van de mens."
Schrijver vertelt dat hij al in 1971 is begonnen met biologisch-dynamische landbouw en daarbij veel adellijke personen ontmoette. "In die kringen bestond veel interesse in duurzame landbouw, vanuit een vorm van goed conservatisme."
Hij wijst er met een quote van Rudolf Steiner op dat het in biologisch-dynamische landbouw om de totale samenhang der natuur gaat. We leven in een tijd waarin we die samenhang vaak uit het oog verliezen, maar er zijn hoopvolle ontwikkelingen. Als minister Schouten zegt dat we terugmoeten naar kringlooplandbouw, maakt ze duidelijk dat de samenhang gemist wordt. De veeteelt moet weer dienstbaar zijn aan de akkerbouw, de akkerbouw aan de tuinbouw, en we moeten het netwerk van de biodiversiteit in stand houden. We moeten zuinig zijn op insecten en dieren. Louise Vet van de WUR, de nieuwe nr. 1 in de Duurzame Top-100, staat voor die biodiversiteit.
We komen in een tijd dat BD weer duidelijke bestaansgronden heeft, want we staan voor enorme uitdagingen zoals klimaatverandering. Den Haag denkt erover na. De komende jaren worden beslissend voor natuur en milieu. Schrijver besluit: "Voedsel is de diepste schakel tussen de mens en zijn plek op aarde. Laten we met onze handen en ons denken de aarde trouw blijven."
Jan Groen: "Kom in actie, de Krafts gaan gewoon door"
Spreker Jan Groen, directeur van Green Organics, voorzitter van BioNederland en bestuurslid van de Bio Academy, kwam met een energiek en pragmatisch geluid. Groen wil de sector een wake-up call geven, zoals hij zegt. De consolidatie van de biosector verloopt nu nog volgens groene lijnen, maar biologische bedrijven kunnen ook ten prooi gaan vallen aan oprukkende corporates. Het zit eraan te komen dat supermarkten Demeter gaan verkopen; in Duitsland gebeurt dit al. Lidl koopt boerderijen op en gaat zelf biologisch-dynamisch produceren, waarschuwt Groen. De traditionele Demeterproducenten moeten straks gaan concurreren met partijen met heel andere drijfveren. Ook is er een risico op een walkover van consumenten. Daarom moet de sector zich volgens Groen open stellen voor nieuwe markten en zelf het initiatief houden. "Want de Krafts gaan gewoon door".
Demeter Marketing Service Organisatie
Groen droomt daarom van een Demeter Marketing Service Organisatie. Op die manier wil hij ook zorgen Demeter producten voortaan voor 100% als Demeter verkocht worden - dat lukt de meeste telers lang niet altijd.
In de zaal blijkt echter nog niet veel enthousiasme voor verkoop via supermarkten; desgevraagd steken maar een paar mensen de hand ervoor op. Een overgrote meerderheid stemt voor een focus op natuurvoeding en de regionale markt.
Lokaal én supermarkt?
Piet van IJzendoorn vertolkt de ideeën van vele aanwezigen als hij ervoor pleit om juist de regionale markt verder te ontwikkelen en vooral burgers te blijven betrekken bij BD-bedrijven. Het is voor de hele wereld wenselijk dat voedsel zo dicht mogelijk bij mensen word geteeld, niet alleen omdat sociale en ecologische duurzaamheid daarbij gebaat is maar ook omwille van voedselsoevereiniteit. Jan Groen is het daarmee eens: hij gaat zelfs naar Tanzania om biologische teelt voor de lokale markt op te zetten. Hij wil het dan ook allebei doen: supermarkt én lokaal.
Claudy Jongstra: "Wol is een wereldverbinder"
De derde spreker, kunstenares Claude Jongstra, gaf een inspirerende lezing over de ontwikkeling van haar kunstbedrijf, waarin sterk naar voren kwam hoe gerichtheid op de diepste innerlijke bronnen tot grote scheppingskracht en duurzaam economisch succes kan leiden.
Van zeven schapen tot 20 vaste medewerkers
Als modeontwerper raakte Jongstra 20 jaar geleden in het Tilburgs textielmuseum geïnspireerd door wol, het oeroude landbouwproduct dat ze beschrijft als "wereldverbinder" en "de slimste vezel die er is". Dit zette haar als kunstenaar op het pad naar landbouw. Ze kocht Drentse heideschapen, een inheems ras, en ging experimenteren met vilt. Wol had in die tijd een stoffig imago en haar omgeving raadde het haar ten zeerste af. Maar ze zette door en kreeg interesse van modeontwerpers en kunstinstellingen. Nu, twintig jaar later, maakt ze viltkunstwerken voor opdrachtgevers over de hele wereld, inclusief grote musea en filmsterren als Brad Pitt. Haar kunstbedrijf omvat een ververij, kantoor, ontwerpstudio, viltwerkplaats, tuin met kas, schapenstal, zorgtak, twintig vaste medewerkers en veel freelancers.
Zoektocht naar hoogste kwaliteit leidde naar BD
De zoektocht naar de diepste uitdrukking van de "materialiteit" van wol bracht Jongstra steeds verder. Ze zag de kwaliteit van weidegebied en de omgang met de schapen terug in de kwaliteit van de wol. Zo kreeg ze steeds meer gevoel voor verfijnde landbouw en de samenhang tussen product, leven en landschap. Ze herontdekte de kwaliteit van natuurlijke kleurstoffen, wat leidde tot de biologisch-dynamische teelt van meekrap (voor rood), wede (voor indigo), wouw en uien (voor geel). "Ik kocht ook wel eens regulier in. De biologisch-dynamische kwaliteit had meer kleurdiepte en glans. Bij bio en zeker bij gangbaar mis je een laag vitaliteit en dat zie je in het resultaat." Zo kwam ze tot kleuren die honderden jaren goed blijven.
Een nieuwe landbouwtak
Uiteindelijk heeft Jongstra's fascinatie voor wol en haar idealisme een heel nieuwe bedrijfstak opengebroken: landbouw voor natuurlijke geurstoffen en kleurstoffen, die het landschap herstelt, nieuwe kennisontwikkeling op gang brengt en het sociale weefwerk van de maatschappij versterkt. Een treffend voorbeeld van hoe "de totale samenhang der natuur" in de biologisch-dynamische landbouw te vinden is.
In de middag waren er rondleidingen over het landgoed en thematafels. Meer info: www.stichtingdemeter.nl
Tekst: Alexis de Roode
Foto’s: Michiel Wijnbergh