Nout van der Vaart (Oxfam Novib) en Bert van Ruitenbeek (Stichting Demeter) pleiten in het onderstaande opiniestuk voor het tegengaan van een ruimere verlenging van patenten voor genetisch gemodificeerd zaadgoed. Alleen dan kan iedereen, zowel in Nederland als in lage-inkomenslanden, een eerlijke en vrije toegang tot zaden houden.
Patenten beperken toegang tot zaden voor kwekers en boeren
Een maand geleden stemde het Europees Parlement in met het voorstel van de Europese Commissie om nieuwe genetische technieken voor voedselgewassen makkelijker toe te laten op de Europese markt. Planten en planteigenschappen ontwikkeld met deze nieuwe genetische technieken (NGTs) zijn te patenteren. Momenteel zijn NGTs nog niet toegestaan op de Europese markt, maar grote bedrijven lopen nu al warm om deze technieken straks uit te rollen. Het Europese en Nederlandse parlement maken zich grote zorgen over deze ontwikkeling. Patenten, vaak al in handen van grote zaadveredelingsbedrijven, beperken de toegang tot zaadgoed en maken innovatie van gewassen hierdoor juist moeilijker. En vormen zo een reële bedreiging voor voedselzekerheid, biodiversiteit in de landbouw, en de positie van kleinere veredelaars en boeren, zowel in Europa als in lage-inkomenslanden.
© Edgars Sermulis | Dreamstime.com
De Europese lidstaten zijn nu aan zet om zich over de problematiek van patentering uit te spreken. Nederland en de andere Europese lidstaten zouden zich in moeten zetten om de kleinere gewasveredelaars en boeren in Europa zo goed mogelijk te beschermen tegen patenten die vrije toegang tot zaden sterk beperken. Tot nog toe geeft minister Adema van LNV hier geen gehoor aan.
In Europa geldt al jaren een verbod op het patenteren van planteigenschappen die op een traditionele wijze – via klassieke veredeling - zijn ontwikkeld. Europeanen vinden dat iedereen toegang moet hebben tot de bouwstenen van ons voedselsysteem: de beschikbare diversiteit aan zaden en pootgoed om voedselgewassen mee te verbeteren. Zodat ze beter bestand zijn tegen klimaatverandering, plagen of ziektes. Planteigenschappen die met behulp van genetische modificatie zijn ontwikkeld, mogen wél worden gepatenteerd. De nieuwe technieken waar nu in Europa over wordt gediscussieerd vallen met dit voorstel van Europese Commissie en Europees Parlement onder deze categorie. De vrees is dat het straks niet meer mogelijk is te onderscheiden of een planteigenschap via klassieke veredeling, of via gepatenteerde nieuwe technieken ontwikkeld is. En dat daarmee het verbod op patentering van een planteigenschap niet meer te handhaven is.
Er liggen ondertussen al honderden patentaanvragen afkomstig van grote zaadmultinationals. De verwachting is dat als de patenteerbare nieuwe technieken en planten door Europa op de markt worden toegestaan, het aantal patentaanvragen explosief gaat stijgen. Als de technieken en de daarmee ontwikkelde planteigenschappen op de markt komen, gaat het voor gewasveredelaars die al veel langer met dezelfde natuurlijke eigenschappen werken zeer lastig worden om te blijven concurreren met de grote bedrijven die de patenten in handen hebben. Zij kunnen dan worden beschuldigd van het schenden van patenten, wat grote financiële gevolgen kan hebben. Zo beperken patenten andere kwekers en boeren in hun mogelijkheden om nieuwe, klimaatbestendige en lokaal aangepaste rassen te ontwikkelen.
Wat niet helpt, is dat het huidige Europese patentverbod op gewassen die via klassieke veredeling tot stand zijn gekomen, nu al niet wordt gehandhaafd. Ondanks het verbod zijn er nu al zo'n 300 patenten door het Europese Octrooibureau toegekend en er liggen nog zo'n 700 aanvragen op tafel. Zo verleende het Europees octrooibureau vorige maand nog een patent op hittetolerante sla aan het bedrijf Rijk Zwaan. Zaad- en chemiegigant Syngenta mocht een plaagbestendige paprika patenteren. En het kleine Nederlandse Nordic Maize Breeding, dat al jarenlang met mais werkt die goed bestand is tegen kou, kreeg recent te maken met de Duitse zaadmultinational KWS die een patent bezit op precies diezelfde eigenschap in mais.
Patenten hebben een afschrikkende werking: het remt innovatie en schrikt minder kapitaalkrachtige zaadveredelingsbedrijven af, omdat inbreuk op patenten enorme financiële consequenties kan hebben. Meer gepatenteerde planteigenschappen betekent ook steeds minder opties voor middelgrote en kleine veredelaars en boeren om nieuwe rassen te ontwikkelen. En voor telers betekent dat steeds minder nieuwe rassen om uit te kiezen. De natuurlijke rijkdom aan planteigenschappen van ons voedsel wordt steeds meer een verdienmodel, en wereldwijde voedselzekerheid staat daarmee onder druk.
Verdere patentering van zaden is niet alleen voor Europa, maar ook voor boeren en kwekers in lage-inkomenslanden een negatieve ontwikkeling. Iedereen moet vrij kunnen beschikken over de juiste zaden van goed aangepaste plantenrassen om voldoende voedsel te produceren en nieuwe, verbeterde rassen te blijven ontwikkelen. Nederland en de andere Europese lidstaten zijn nu aan zet om zich hard te maken voor een eerlijke en vrije toegang tot zaden voor iedereen, en de invloed van patenten van multinationals een halt toe te roepen.
Nout van der Vaart, landbouwexpert, Oxfam Novib en Bert van Ruitenbeek, Directeur Stichting Demeter, namens het Groenboerenplan (Federatie van agro-ecologische boeren, Herenboeren Nederland, Caring Farmers, Stichting Demeter en Biohuis).
Verder ondersteuners van deze brief:
Jan Willem Bakker, BioPlant en BioWad
Peter Keijzer, Louis Bolk Instituut
Frans Carree, de Bolster
Merle Koomans van den Dries, Odin Foodcoop en Biowinkelverening
Willem Lageweg, Transitie Coalitie Voedsel
Edwin Nuijten, Stichting Zaadgoed
Natalie Oudenhoven, BioNederland
Grietje Raaphorst, Nordic Maize Breeding
Roosmarijn Saat, de Tomatencoalitie
Wieneke Wolthuis, Biohuis